Narodno blagostanje

24, септембар 1932.

НАРОДНО ЛАОС РАНИ 10

Страна 607

У. Вајкје

ОМУЕЕЛМЈА ЗЕГЈАСКТН

DUGOVA

Uzroci zadaženja poljoprivrede, — Argument đeflacije, — Političba sfrana pitanja. — Žifni zahon i zaduženje seljaha. — Reduhcija duga. — Reduhcija hamatne stope.

H. članak

IL. Uzroci zaduženja poljoprivrede

Izgleda malo čudnovato da se uvek kod pitahja kredita poljoprivredi pokreće i ono o uzrocima zaduženja. Zar ne važi i za seljaka isto što i Za ostale proizvođače, pretpostavka da se zaduženje čini za ciljeve proizvodnje? Ne sasvim. Poljoprivredna proizvodnja je aleatorna, uslovljena je mnogobrojnim prirodnim faktorima, dački kredit dopušten, učinila je veliku nepravdu poljoprivrednom kreditu u opšte. Potrošački kredit |e isto tako potreban kao i proizvođački. I on igra isto tako veliku ulogu kod zaduženja seljaka kao i drugi. Zato je

0 a _j 5 с 2.30 učinjena velika. greška ui zakonu o Narodnoj banci sa.

klauzuiom, da se poljoprivredi može dati kredit samo pod uslovom upotrebe za proizvođačke ciljeve.

Što kod nas pitanje o uzrocima zaduženja igra Veliku ulogu u diskusiji ovih dana, objašnjava зе Спјеnicom, da su protivnici razduženja seljaka vrlo često tvrdili, da |e seljak lakomislen, da se zadužuje za pottošačke potrebe, naročito za luksuz, i da sletstveno ne zaslužuje državnu intervenciju. Mi smo pitanje O uzroOcima zaduženja seljaka opširno pretresli u našoj knjizi „Seljački kredit”. Seljak je normalno najštedljiviji priviednik, ne samo kod nas, već u celome svetu.

U najnovijoj diskusiji o tome pitanju palo je još nekoliko originalnih tvrđenja o uzrocima zaduženja seljaka. Da pomenemo na brzu ruku samo dva: prvi potiče od g. dr. Branka Petrovića, sekretara Novosadske berze i glasi: „poljoprivrednici su poslušali savete i razvili svoju proizvodnju, zbog čega su morali vršiti velike investicije; dalje, usled promene konjunkture za pojedine artikle morali su vršiti skupocenu preorijentaciju ka rentabilnijim kulturama.”

Ne može se poreći, da je gornje tvrđenje delimično tačno, ali je i suviše pretenciozno. U sociologiji seljak važi kao neobično tvrdoglav i otporan prema stručnim savetima. A što se liče školovanog i naprednog poljoprivrednika (io su u glavnom velikoposednici), on je pristupačniji savetu — ali ga ne treba. On razume svoj posao Dolje nego oni, koji su ga bodrili na racionalizaciju i intenzitikaciju proizvodnje. U koliko je on to radio, nije po dobrim savetima, već iz dobro shvaćenih sopstvenih interesa.

Jnteresantna je stvar, kako su agrarci svuda istog mentaliteta. Svud su pretenciozni i bezobzirni u strem-

ljenju za sopstvenim interesom, nisu ni najmanje plaš-

ijivi pred opasnošću da budu smešni. Tako је na primer Udruženje polioprivrednika za Dunavsku Ђапомпи napisalo i poipisalo, da su se poljoprivrednici zadužili iz ljubavi prema zemlji. Ono, što je g. dr, Petrović

koji čine da se kampanja periodično završava gubitkom. Tada poljoprivrednik vrlo često pribegava rotrošačkom kreditu. Agrarna politika, sa svojom Oorto-' doksnom i radikalnom dogmom, da |e samo proizvo- j

samo nežno naglasio, to je udruženje iskazalo bez uvijanja. Dok svi ostali privredni redovi po kureninom shvatanju nauke i prakse, rade da bi što bolje zadovo· ljili svoje potrebe, dotle poljoprivrednici rade samo iz liubavi prema otadžbini. Zato su valjda isti pre rata čak i jednu banku nazvali altyuističkom, Još je interesantnije, da je Fric Bekman, u skoro objavljenoj studiji o zaduženju poljoprivrede u Nemačkoj, naveo gotovo iste uzroke: državna propaganda za intenziliciranje proizvodnje, po državi rđavo organizovana pomoć u kreditu i najzad ogromni porezi.

TI. Argument deilacije

i Među mnogim uzrocima prezaduženosti poljoprii vrede ima jedan, koji na prvi pogled čini silan utisak i koji se zbog toga mora specijalno da analizira: To je tako zvani argument dellacije. U toku deilacije, glasi on, nastalo je skakanje kupovne snage dinara i sletstveno padanje cena. Dinar je pretstavljao sve veću količinu dobara i, sletstveno, dužnik mora sve veću količinu dobara da upotrebi za isplatu istog iznosa duga u novcu. ] dok tako isti dug postaje za dužnika sve teži, dok se njegov teret izražen u dobrima, koji su predmet i cilj proizvodnje, stalno povećava, dotle poverilac realizira nezasluženu dobit, jer u dobrima dobija sve više za isti iznos potraživanja. Prema tome, pravda nalaže rasterećenje dužnika i to na teret poverioca. Istoriski je fakat, da smo mi revalorizirali dinar između 1923. i 1925. godine za punih 200%. To je moralo izazvati katastrofalan pad cena i nemogućnost dužnika da odgovori svojim obavezama. Naša je privreda to skupo platila mnogobrojnim padovima banaka i drugih poduzeća od 1924—5. godine. Onaj, koji je uzeo kredit pre 1925. godine, ima da vraća mnogo veću vrednost no što |e primio. U stvari, u našoj prošlosti postoje dve deflacione periode: jedna je naša nacionalna dinarska, a druga |e međunarodna; prva |e izmeди 1923. i 1025. godine, a druga je do danas. Po sebi se razume, da je država dužna da primi na sebe sav teret dužnika usled detlacije, ali samo za dugove Zaključene pre faktičke stabilizacije. Međutim takvih je dugova vrlo malo u celoj privredi, a naročito u poljoprivredi. Posle rata kod nas nije postojao dugoročni kredit izuzev kod Državne hipotekarne banke i nešto malo kod hrvatskih hipotekarnih zavoda. Seljaci su se najmanje koristili tim dugoročnim kreditima. Doduše, ima i kratkoročnih kredita, koji se godinama provlače; ali je takvih danas iz doba od pre 1925. godine možda 1% ukupnih kreditnih odnosa. Privilegiju na zamrznute Kratkoročne kredite ima kod nas Narodna banka. Možda takvih ima i kod privatnih banaka, ali to је veći· :om kod afiliranih poduzeća. Nema seljaka koji je us! peo.da ne otplati dugove iz vremena od pre 1925 g. On [ће imao u međuvremenu povoljnu konjunkturu, tako da