Nova Evropa

potezom pera? Nazirući nejasno, da se ipak u toj književnosti ispoljavaju neke duhovne potrebe, da se u njoj očituju neke pokretne životne sile, on proširuje pojam književnosti preko područja književnih vrijednosti; ali se taj pojam, kako je prirodno, rasprštava i rasplinjuje u vazduhu, i G. Barac mora da se bespomoćno okreće oko sebe, u vječitim protivrječjima, svršavajući najzad u filologiji, protivu koje se je prije nekoliko godina i sam fako žestoko borio, | Medjutim, stvar treba shvatiti ovako, Naša je književnost, s estetskog gledišta, većinom slaba, ili negativna; ali zato ona ipak, bez obzira na svoje književne odlike, ima svoju kulturnoistorijsku vrijednost, Većina pjesama Petra Preradovića ne može da izdrži oštru književnu kritiku; ali ko može da porekne Petru Preradoviću znatnu kulturnu ulogu koju je igrao u formiranju naše nacijonalne individualnosti? Drugo je književna kritika i estetika, a drućo književna i kulturna istorija, Glavni je uslov pravilnog posmatranja književnog djela odredjeno i čvrsto zauzeto stajalište: kad se književno djelo procjenjuje estetski, procjenjuje se samo estetski; a kad se posmatra sa kulturnoistorijskog gledišta, posmatra se samo sa kulturno-istorijskog gledišta, U prvom slučaju, prilazimo književnom djelu, dakle proizvodu srca i mašte, sa srcem i maštom iz čije se topline izvija Živ teoretski sud; i sud o umjetnosti samo je onda valjan kad je izrečen na osnovu toplih i neposrednih književnih utisaka, Kako bi mošgao nemuzikalan čovjek da sudi o muzici?.,., Filološki je metod čisto intelektualistički, težina vibracije književnog djela, vidjene jednim neadekvatnim doživljavanjem, tojest kroz brojeve biografskih podataka — ili kroz »vrela« u smislu apstraktnih sadržina, istrgnutih iz živog ličnog stvaralačkog akta, — sledjuju se i zamiru, Obe funkcije ne mogu da rade u isti mah, kao jedan duhovni akt, kako to traži G, Barac. 1 baš ovo miješanje stajališta, tojest zaključivanje sa kulturno-istorijskih momenata o književnim vrijednostima, dovelo je do kaosa u našim književnim sudovima, a О, Вагса | do toga da proglasi Avgusta Harambašića znatnim pjesnikom, Isto se tako jasno očituje pogibeljnost brkanja gledišta u sudu G. Barca o Milovanu Vidakoviću: on tvrdi za Vidakovića, da je »pisac bez književne vrijednosti«, ali da je u »životu kn jiževnosti veoma važan«; kako može neko da bude, na istom području, ujedno i bez vrijednosti i veoma važan? Iste je prirode i sud G. Barca o Svetozaru Markoviću; on veli: »Svetozaru Markoviću ne bi, prema našim estetičarima, uopće bilo mjesta u srpskoj književnosti — a ipak mu je Skerlić s pravom posvetio odebelu knjigču«, Skerlić je učinio vrlo dobro, jer Je svakome jasno da je Svetozar Marković vrlo znatna pojava u

srpskoj kulturnoj istoriji; ali šta mu tu ulaze estetičari i estetika? ,,,

275