Nova Evropa

U Hrvatskoj se stvar prikazuje potpuno drukčije, Tu su sa Ratom i forma političkoga društva i socijalna struktura iz osnova izmenjene, U prvom redu zbog socijalno-ekonomskih prilika, Najbolje zemlje — naročito u Slavoniji, Sremu, Podravini, — bile su domena plemenitaških latifundista, domaćih, ali većim delom stranih; ogromni šumski kompleksi u Gorskom Kotaru, sve do Rijeke, isto tako. Na ovim poslednjim, seljak koji je tu živeo znao je da ni kuća u kojoj vatru loži nije niegova, već kneza Taurn-Taksisa; a lovački zakon štitio je i spahijskog zeca, čak i onda kad bi taj zec zabludio u sopstveno seljakovo žito! U banovini Hrvatskoj i Slavoniji pre Rata nije bilo opšteg prava glasa, tako da poslednji izbori pre Rata, provedeni u godini 1913, sa nekih 200.000 birača-porezni ка, nisu ustalasali široke narodne slojeve bez zemlje i sa malo zemlje, niti su mogli da dadu sliku njihova pravoga raspoloženja; mogli su da budu provedeni, u izvesnoj meri, proti v širokih seljačkih slojeva, koji su — kako s kim medju ondašnjim poli{ičarima — simpatisali ponajviše sa politikom Stjepana Radića, I odista, na tim izborima reducirana je četica poslanika Stjepana Radića od devetorice na trojicu! Izborna i politička borba, u ono doba, nije se gotovo nikad provodila sa nekim velikim sastancima i monstr-zborovima, sem u Zagrebu i po većim уагоšicama; čitava pažnja političkih ljudi poklanjana je, prirodno, biračima, tojest onoj manjini bolje situjiranih gradjana koji su po porezu ulazili u biračke spiskove. Jasno je, da su i formacije stranaka i fizijognomija narodnoga predstavništva nosile pečat takog nedemokratskog biranja, Hrvatski Sabor, opozicija kao i vladina većina, imao je medju narodnim poslanicima: biskupe, Srofove, velikoposednike, generale; a onda, u velikom broju, advokate i parohe, te lekare i ostale slobodne profešije, koje su predstavljale ondašnju nacijonalno-radikalnu buržoaziju u Hrvatskoj, Ni sistem zastupanja u opštinama nije bio takav da bi taj odnos izmenio. Socijalisti, zbog socijalne strukture zemlje i nedostatka velikih industrijskih preduzeća, bili su slabi: a gradjanske političke formacije koje su se, na početku devetstotih sodin4, obeležile kao socijalno radikalnije (паргедnjaci sa Dr, Lorkovićem, i Stjepan Radić sa svojom Hrvatskom Seljačkom Strankom), bile su ulile mnogo vode u svoje socijalno vino, i — mesto početnih štrajkova u Donjem Miholjcu i harange protiv grofovskih veleposeda u Oseku — našli su se na zajedničkoj platformi sa бгојоушпа, biskupima, feldmaršalima, u odbrani nacijonalnih interesa protiv nasrtljivog madžarskog imperijalizma. I sam Stjepan Radić, koji je ostao izvan oportunističkih kombinacija, približavao se s vremena na vreme pravaškim reakcijonarnim legitimistima hrvatsko6s historijskog državnog prava. Svakolika politička hrvatska štampa, dnevna i nedeljna, nije prevazilazila skupa pedeset tisuća primeraka,

314

O RRA IN