Nova Evropa

Drugo izdanje.

Politika i moral, (čidov slučaj.)

»Budi uvjeren, da izvan individua ne postoji mišljenje. Ono što kod većine ljudi zbunjuje sastoji se u tome, što oni misle da su mišljenja koja izražavaju izabrana i primljena slobodnom voljom, dok su im ona sudbinom dodijeljena i usadjena isto tako kao i boja njihove kose ili miris njihova daha.«

Andrć Cide.

U vrijeme prvog boravka Ernesta Tolera u SSSR, napisao je P. Frelih (Paul Frohlich) — onda još radikalni komunist — članak u moskovskoj »Pravdi«, u kojem Tolera prikazuje kao jednog od krivaca za slom Bavarske Revolucije (1918). Toler je, u tom članku, ispao kao neki kontrarevolucijonar., Kad je ta afera likvyidirana, razgovarao Je o njoj Toler sa Radekom, koji je njemu svojstvenim cinizmom uzgred rekao: »Takve stvari me smijete uzeti kod nas tragično; ovdje može čovjek lakše doći do imena ikontrarevolucijonara nego prostitutka do ljubavnika«... Codine 1936, putovao je poznati francuski književnik An dr ć Cide po SSSR, i napisao је o svojim zapažanjima knjigu koja je u redovima ortodoksnih komunista izazvala, naoko, nerazumljivu reakciju.*) Ne dugo prije svog puta u Sovjetsku Rusiju, Žid je pristupio bio ljevici socijalističkoz pokreta, i bio je od nje oduševljeno pozdravljen. I na jedamput, kao prekonoć, nastupila je promjena. Šta se dogodilo? Zar je zaista dobronamjerna ocjena sovjetskih prilika i neprilika mogla izazvati tako ogorčenu reakciju? Ili su, možda, razlozi te reakcije ipak dublji i krupniji? U svakom slučaju, ni danas, nakon gotovo tri godine, nije prestala kampanja oko slučaja Žida, i on Je postao skoro simboličan za odredjenje duhovnih kvaliteta prema materiJalističkom zahvatu boljševizma u kulturu.

Još godine 1935, »obraćenje« Žida na komunizam diskutovano Je s puno poštovanja prema Židu čak i od strane katoličkih iknjiževnika, njegovih načelnih protivnik4; nijednom riječju nije osporavan duboki preobražaj u životu i duhu čovjeka koji je ostavio vidan pečat svog genija na francuskoj kulturi, krčeći Joj move

*) Radi se o knjigama: »Retour de PU. R.S.S.«, i »Retouche š mon Retour dU.R.S.S.« (obje kod Gallimard, Pariz); vidi »Novu Evropu« od 26. I. 1937.

225