Pravo i privreda
Uspešnije poslovanje preduzeća, međutim u velikoj meri zavisi od dinamičnijeg i efikasnijeg korišćenja hartija ođ vrednosti u smislu aktiviranja kapitala sa kojim preduzeće raspolaže. U uzajamnim odnosima između preduzeća hartije od vrednosti treba da budu najčešći oblik uzajamno trajnih povezivanja i udruživanja kod niza privrednih poduhvata. Postavlja se pitanje da li je ovakvo stanje u pogledu hartija od vrednosti koje nije zadovoljavajuće prouzrokovano većim nedostacima u našem pravnom sistemu ili nije, t.j. da li su posredi neki đrugi uzroci. Hartije od vrednosti u našem pravu U našem pravnom sistemu, kao uostalom i u većini pravnih sistema drugih evropskih zemalja, detaljnije se regulišu pojedini pojavni oblici hartija od vrednosti koji imaju veći ili manji privredni i društveni značaj. Po uzoru na ođgovarajuće ženevske konvencije iz oblasti menice iz 1930. godine, i iz oblasti čeka iz 1931. gođine, menično i čekovno pravo je u unutrašnjem zakonodavstvu, na osnovu odgovarajućih zakona koji se zasnivaju na ovim konvencijama, regulisano uglavnom na približno isti način. Tako je postupljeno i kod nas u Zakonu o menici ("Službeni list FNRJ", br. 104/1946 gođ., Izmene i dopune u "Službenom listu SFRJ, br. 16/1965. god. i br. 54/1970.' god.) i u Zakonu o čeku ("Službeni list FNRJ br. 105/1946. god. Izmene i dopune u "Služben°m listu SFRJ", broj 12/1965. gođ., br. 50/1971. godine i br. 52/1973. gođ.). Treba međutim, da se naglasi da su zadržane veće razlike i da je ostvaren mnogo manji stepen unifikacije kada se rađi o čekovnom pravu, jer je čekovne konvencije prihvatio i ratifikovalo mnogo manje država u svetu nego menične konvencije. Ovo upravo ukazuje đa se u uporednom pravu izmedu pojedinih zemalja pojavljuju mnogo veće razlike kada se radi o čekovnom pravu, nego što je to slučaj sa meničnim pravom. Poseban značaj imaju hartije od vrednosti u oblasti saobraćaja i zbog toga u svim granama pojavljuju se i takve prevozne isprave koje imaju svojstva hartije od vrednosti. Prenosivi tovarni list kao hartija od vrednosti regulisan je u železničkom saobraćaju u Zakonu o ugovorima o prevozu u železničkom saobraćaju (Službeni list SFRJ" br. 2/1974. god.), u drumskom saobraćaju u Zakonu o ugovorima o prevozu u drumskom saobraćaju iz 1974. godine (Službeni list SFRJ" br. 2/1974. god.) i u vazdušnom saobraćaju u Zakonu o obligacionim i osnovnim materijalno-pravnim odnosima u vazdušnoj plovidbi iz 1977. god. ("Službeni list SFRJ" br. 13/82 god. i "SI. list SFRJ" br. 30/85.). U pomorskom saobraćaju i unutrašnjoj plovidbi se kao hartija od vrednosti pojavljuje teretnica (konosman) koja je regulisana u Zakonu o pomorskoj i unutrašnjoj plovidbi iz 1977. god. ("SI. list SFRJ" br. 22/1977. god., "SI. list SFRJ" , br. 40/1978. god., (SI. list SFRJ" br. 15/1980 god.). Kao hartija od vrednosti (konosman) ima mnogo veći značaj od prenosivog tovarnog lista. Mogućnosti izdavanja prenosivog tovarnog lista kao hartija od vrednosti postoji u našem pozitivnom pravu tek od 1974. godine, a izdavanje teretnice (konosmana) u unutrašnjoj plovidbi (saobraćaj rekama, jezerima, i kanalima) predvideno je kod nas tek od 1977. godine. Kod nas poseban značaj u ovoj oblast 1 na i Zakon hartijama od vrednosti ("Služebni list SFRJ broj 64/89 i broj 29/1970. godine) u kome se pojedinačno reguMu kao samostalne hartije od vrednosti: deonice, obveznice, blagajnićki zapisi, certifikati i komercijalni zapisi. U oblasti hartija od vrednosti donošenje Zakona o obligacionim odnosima iz 1978. godine ("Službeni list SFRJ" br. 29/1978. god. i "Službeni list SFRJ" br. 39/1985. godine) ima dvostruki značaj. Ovim Zakonom se, s jedne strane u naš pravni sistem prvi put unose opšta
25
PREDUZEĆE I HARTIJE OD VREDNOSTI