Prosvetni glasnik

1

Прилог „Просветном Гласникт"

основи МАТЕМАТИЧКЕ ГЕОГРАФИЈЕ од д-га МИХ. ГАЈ СТБЕКА

/ ~ .л :Г|,

ПГЕВЕО КОСТА КОВАЧЕВИЋ . / пгофесог, ..

ПРВИ ДЕО. 0 привидном кретању небеских тела. 1. X о р и з о н а т. 1. Појам. Хоризонат (од јел. ћотаеш, обухватити) и.ш видик је она кружпа пруга, у којој изгледа да се пебо и Земља састају. Мп сами стојимо у средишту ове кружне пруге или у средишту површине, коју можемо прегледати, а ово средиште зове се наше становиште. На сваком другом месту земљнне површиие, или што је све једпо, за свако друго становиште је и други хоризоиат. Исто тако ои се шири, што се на више иељемо; површина, коју је видик обухватио, зове се видинова или хоризонтова. иовршина. Као и свака кружна нериферија, исто се тако п хоризонат дели на 360 једнаких делова, који се зову стуињеви. 2. Небеска лоата. Небо се простире над нама као какав велики свод или као шупља полулопта; кад би Земља била провидна, видели бисмо како се пебески свод заокружава и испид хорнзонта као полулоита, и с тога ваља цело пебо замнслити као шупљу лопту. За то се и каже небеска лоата или небеска сфера (од јелпн. зрћаЈга = лопта). 3. Зенит, надир, темена ируга. Ако се замисли (сл. 1.), да смо иовукли кроз статловиште неког гледаоца управну на хоризоптову раван, онда ће она додирнути небески свод у двема тачкама; она тачка, што је над главом гледаочевом, зове се зенит (3), а она, што лежи у полулоити, коју не видимо, зове се надир (Н.). Права ЗН, нзмеђу зенита и иадира, зове се вертикала (од лат. усгЂех = темс) нли темена ируга. 4. Темени круг и круг висине. Кругови, који

пролазе кроз зенит и надир, зову се темени или вертикални кругови н. пр. ЗАН. Они су најве&и кругови 1 ) небеске лопте. — Зенит је удаљен свуда за 90° вертикалног круга од периФерије хоризонтове. Кругове, које замишљамо на небу паралелно хоризонгу (н. пр. ДЕ), зовемо: кругови висине. Стране неба. У јутру видимо, да се Сунце на хоризонту рађа ; за тим се почне пењати и у подне се попне на своју највишу тачку, а иосле подне почне се приближавати једној страни хоризонтовој , која лежи спроћу оне, где се Оунце рађа, а у вече за§е. Она страна, по којој се Оунце највише попело, зове се југ, а тачка хоризонтова што лежи у овоме правцу зове се јужна тачка. Ако вежемо ову тачку иравом пругом са нашим становиштем и продужимо је, онда ће опа сећи хоризонат и по други пут у северној тачци. Ова права, гпто пезује северну и јужпу тачку, зове се иодневачка ируга. Ако сад подпгпемо на ову нругу кроз наше становиште једну управну, али да она хоризо11т сече у двема тачкама, онда ћемо добити источну и зааадну тачку и источна тачка лежи па оној страни, на којој се Сунце рађа, а западна тачка тамо, где Сунце залази. — Ове четирп тачке зову се главнв т-лчке хоризонтове. Делове хоризонта, што уз љих леже, обухватају исго имоне стране небеске. Одређивањс аоднсвачке ируге. Подновачка мруга одродпће ое, кад се нађе пајкраћа оеика, коју баца ') Највећи кругови иеве лоите су такви кругови, чија средишта иадају у средиште лоите.

Сд. 1.