RTV Teorija i praksa
liko opšta da se podjednako odnosi na svaku umetnosti da, u njegovoj analizi, umetničko radio-dramsko delo, opkoljeno estetičko-terminološkim totalitetom, gubi svoj posebni identitet, donekle možda prepoznatljiv jedino na nivou „fluentnog toka”, gde se inače podudara sa muzikom. Preuzevši Ingardenove pojmovne oznake prirode književnog i muzičkog dela, Tomaševič im dodaje tradicionalnu terminološku armaturu, ili ih proglašava „neopozivo” primenjivim i na radio-dramsko delo. On skreče pažnju na „šestbitnih” izvođačkih odlika muzičkog dela koje Ingarden zasniva na primeru Sonate h-moll Frederika Šopena, a zatim zaključuje da se te odlike „jednoznačno... mogu primeniti i na radio-dramsko umetničko delo”. Pre ove završne poente, Tomaševič je parafrazirao Ingardenove „bitne odlike” muzičkog izvođaštva. lako ne nameravam da razlažem i analiziram ovu shemu, citiraču petu Tomaševičevu varijaciju: „Peta odlika muzičkog izvođenja odnosi se na činjenicudase svakoizvođenje jednogistogdela međusobno razlikuje, kako svojim kvalitetnim osobinama, tako i individualnošču izvođača, kao i položajem u prostoru i vremenu”. 58 Ova odrednica, zasnovana u izvođaštvu muzičkog dela, mada ukazuje na izvesnu podudarnost sa izvođenjem radio-dramskog dela, naročito onog koje se odlikuje tradicionalnom formom i klasičnim realizacijsMm postupkom, ne može se mehanički primeniti_na izvođemje radio-drame, čiji pojedini oblici (radio-dramsko delo stvoreno mikrofonom) i nemaju ništa zajedničko sa „izvođaštvom”, ni konvencionalnim ni „modernim”, i mogu se reprodukovati jedino tehničM, presnimavanjem. Na sličnomudaljenju od specifikumaradio-drame nalazi se i formulacija o iskustvu „svekolike dramske književnosti”, buduči da svet radio-drame znatnim delom iz lazi iz granica dramske književnosti i dramaturške organizacije. S druge strane, „unutarnja dijalogičnost” i „transcenđentaost” radio-dramskog dela, u smislu „čvrsto utemeljene komunikacije dveju svesti”, pripada onoj vrsti „spekulativnog” koja se konotativno denotira uravni opšteestetičMh sudova. EstetičM problemi posebnog u radio-dramskora delu bivaju tumačeni „neprimenjivom” opštošću ili estetičMm sudovima koji su preuzeti od drugih „umetničMh” teonja, te sada estetika „obnavlja” rane dileme „dvojništva” umetničke prakse. Ali, „početak” je vredan pažnje; pored ostalog i zbog toga jer
68 Boško Toraašević, „0 biti i strukturi radio-drame”, ,JITV-teorija i praksa', br. 11/78, str. 25.
38