Židov

našoj vojsci i aktivnih oficira Jevreja, od kojih su mnogi ostavili svoje kosti tamo, gdje se beiežila granica naše zemlje, ali to su naši Jevreji; oni nisu nikad n : milom ni silom, bili u službi kod tuđima, još manje kod našeg narodnog neprijatelja. Ima, dakle, razlike izmedju njih i Sna—Salvatora. Posle ujedinjenja, u toku 1920. i 1921. god. bili su u ministarstvu vojnom odredjem neki ratni pukovnici da reše problem rezervnih Ti ljudi, koij inače misle da sve znaju, svalili su tn svoju misiju tako, kao da oni imaju da »poprimaju« sve rezervne oficire, koje nam je ostavila Austrija ,pa makar ovi bili Nemci i Mađjari. I kad sad otvorite ranglistu rezervnih oficira, vi imate da padnete u nesvest: Dufes, S tenci, Špicer, Baumgarten, Kirhbaumer, Mandelbaum i t. đ. Sad nitko nezna šta će s njima, jer, očevidno, ti ljudi ne mogu voditi naše čete i bataljone u ratu, pošto njihov politički moral 1 besprekorno vladanje, koje su moral] dokazati sveđodžbama svojih prijatelja nisu nikakva garancija da će oni ratovati onako, kako je naš oficir stvoren da ratuje, i kako naši podoficiri već mogu da ratuju. Zakon je, docniie, došao da ovu nezgodu još poveća. On propisuje polaganje ispita za rezervnog potporučnika, a to je nesumnjivo velika smetnja da se kadar rezervnih oficira popuni nacionalnim elementom. Vojna uprava bi, dakle bolje učinila da se ozbiljnije pozabavi problemom rezervnih oficira, a da li je ovaj gospodin iz ispravke Salom ili SuaSalvatoi, to je za našu vojsku bez ikakve važnosti. 1 u jednom i u drugom slučaju on bi iz rangliste bez štete mogao biti brisan«. Na ovaj šovinistički uskogrudni napadaj na čast tolikih jevrejskih rezervnih oficira, kao i na pokušaj, da dijelii Jevreje na srbijanske i prečanske u pogledu patriotizma j vršenja gradjanskih dužnosti odgovorilo je jedan naš sumišljenik ovim člankom:

U ODBRANU JEVREJA (Pismo «Balkanu«)

U jednom ranijem članku »Balkana« od 31. VIII. na ovome mestu, .postavljeno je -pitanje: da li se neki rezervni oficiri Šplceri, Mandelbaumi i drugi, čija imena zvuče tako švabofilštinom, mogu za slučaj rata upotrebiti? Istini za volju treba dodati da to ni nisu nikakvi 'Prusi ili Švabe ni Austrijanci, već su to sinovi jednakih, a često i ortodoksniji-h Jevreja, nego što su bili J.evreji u Srbiji do zadnjega rata. Pisac pomenutih redaka izriče, medjutim, Jevrejima Srbije svaku čast jer su se tokom svih ratova za oslobodjcnjc. rame uz rame borili uz ostale hrabre sinove Srbije; što najbolje svedoči odlikovanje Orand-rafolna za ćelu -Kraljevinu, beogradskog rabinera gosp. dra. Alkalaia. A'M, da su se nekim slučajem ti Mandelbaumi i Špiceri, koji su za vreme rata živeli s onu stranu Drine, Save i Dunava, našli bili na teritoriju predratne Srbije, videli bismo i njih, začelo kao jednako hrabre i verne šibove otadžbine kao što su se, fakat domači srbijanski Jevrejj i pokazali bili. U čemu dakle leži razlika vere -jednih i drugih gradjana naše proširene otadžbine. Austrija je, bez razlike vere i narodnosti provodila kroz škole za rezervne oficire sve, koji su posedovali dovoljnu Školsku prednaohrazbu. Tako bijahu -proizvedeni toliki češki, slovenački, slovački, poljački, rumunjski pa i jevrejski sinovi za rezervne oficire. Razumljivo je da dosta njih nije? izbegavalo oficirsku -izobrazbu zbog toga da bi, docnije, bili u stanju preuzeti vodstvo i uperiti se sa česki-m, hrvatskim, polsjkim i slovenskim legionarima na aždaju Austro-ugarsku monarhiju, koja je živela sišući krv tolikim prignječenim narodima. To se je dešava'o na teritoriji Rusije* a držanje i postupanje Rusije naspram Jevreja, pre i za vreme rata, je dobro poznato kulturnom svetu, a -da bi jevrejski zarobljeni oficiri bili mogli i pomišljati da budu primljeni u solidarnu akciju protlvu centralnih sila! iPri svem tom jevrejski sinovi -Bosne. Hrvatske, Ceske, Galicije i Bukovine nisu pokazali nikakovih bravura za monarhiju tokom samoga rata. te nisu marili ni za kakvim odlikovanjem, koja su, medjutim. marljivo stical-i ne retki Dalmatinci. Bosanci -i Ličani, domorodci, valjda za to što šuše dali zavesti trialističkim obećanjima Pešte i Beča.

Jevrejske je pretke austrijski car Josif 11. prinudio na nošenje nemačkih prezimena. Njegovi su sreski kapetani, pre više od jednog stoljeća, bičem dalj iazgnati pobožne vernike. taman u petak večer za vreme Božje službe, iz hramova (Sinagoga) i saterati u Kapetana!, da im naprte nemačka prezimena. Austrijski činovnici davali su bez prava na žalbu vrlo često i takva prezimena da je bilo očito ruglo. Tim trikom su se služili da od imućnijih iznude m ! to, da ih samo oslobode rugloizazivajućeg prezimena, koji trik im je jako često opalio, dok puki siromasi, koji zlata n« posjedovahu, ostaviše potomstvu to kulturno ruglo za uspomenu. 0 ispravnosti ove anegdote može se uveriti svatko ko dodje u Varšavu, gdje žive na stotine hiljada jevrejskih dušau zatraži odi jevrejske crkveuoš'kolske opčine popis njenih opčinara. Ti isti Spiceri i Mandelbaumi, koje nam je pokojna monarhija ostavila jesu verni sinovi proširene Kraljevine, kao što su to Jcvreji na teritoriji predratne Srbije, samo treba znati i to, da ako se hoće da svi stanovnici budu odani j požrtvovni sinovi države, onda ne bi smelo da se dogadjaju ■u zemlji, koja broji već sedmu godinu od oslobodjenja, ovakve čudne stvari, kao na primicr: Godine 1921. pred proljeće objavljeno je da svi koji nijiesu za inostrane države optiralf, imadu do odredjenog roka da predadu molbe za podanstvo, ali sve te molbe ostaše bezuspešne do dan danji. Domovnice općina neće nikome da uzda bez predhodno odobrenog državljanstva. Ne mogući doći do domovnice moj mladji brat po zanatu i ako rodjen u Bosanskom Novom, a stalno se u tuzemstvu nalazio, nije mogao dobiti majstorsko pravo. Vojsku služiti mu je ipak red! Sin mora služiti otadžbinu, a opšlina rodnog mesta mu ne može ne imajući zakonskog oslonca da izda domovnice. Moga su oca tešill da treba čekati da Narodna Skupština izglasa zakon za prijem u podanstvo. Mnogi bi hteli da skupa predamo molbu Ministarstvu unutarnjih dela da se odobri izmena prezimena. M.edjutim, to se još ne može, jer nemamo državljanstva. Pošto ima medin pučanstvom i takvih, koji su ekonomski slabo stojeći, a izmena prezimena je skopčana sa većim taksenim troškovima, bilo bi potrebno da isti budu osiobodjeni od plaćanja taksa. Valja imati na umu i rodjenih Hrvata sa prezimenima Hofman. Hefler, Rizner .Cimerman, te i Slovenaca, a i medju Srbima ima ih dosta bez »ić«. Svih tih ljudi ne treba se plašiti, jer za slučaj rata politički sumnjiva lica biće sklonjena na sigurno mesto, doćim će komanda nad jedinicama biti poverena jddimo licima od pouzdanja; dakle osobama čvršćeg značaja, a može lice da stotina puta nosi prezime na »ić«, % da ne mora da bude lice od pouzdanja. Priraera za to ima vazdan. Evo jednoga samo: Gjoka Pašić, diplomirani apotekar, drogerista u Beogradu, koji je imao uraešane prste u tajnoj komunističkoj štampariji u Beogradu . Otadžbini mogu da služe na spas i čast samo ispravni I karakterni sinovi, a kako to mogu da budu Slovenci i Hrvati i Srbi, i u patriotizmu opravdani .levreji predratne Srbije, tako je po sebi razumljivo, da su to u stanju biti i Jevreji Bosne i Hercegovine, Dalmacije, Slavonije I Hrvatske, te Banata i Bačke, jer je jevrejski duh unatoč hiljadugodišnjih patnji I progonstva ostao nepromenjen, a jednaka jh je molitva i podjednako star moral vekovitna sačuvao u raznim đelovima celoga sveta. F.

KONCERAT SAVREMENE ŽIDOVSKE MUZIKE. U Osijeku 8. VIII. 1925. opetovano 11. VIH. 1925.

Nakon vala romantizma diljem Evrope te bujice oijončznia nastala u Rusiji grupa kompozitora, koji sakupljahu židovsko muzičko blago, te , koji stvarahu djela na temelju karakteristika pučkih melodija. Tako nastadoše mnoga djela manje forme i koncepcije, ali za nas, koji tražimo afirmaciju upravo naših, židovskih nacijonalnih osobina. od neobične vrijednosti .Rad tih kompozitora praćen je isprva poteškoćama razne naravi, no ustrajnošću i uzdržljivošću na ispravnim temeljima i za pravednim ciljem produžio se sve do u današnje dane. Tako se pružio našem Savezu Žiđ. Omi. Udruženja zadatak i prilika, da upozna omladinu i javnost sa tim radom, njegovim rezultatima i uspješan#, da se u buduće može sa više razumjie-

vanja pratiti i podupirati rad židovskih savremenih muzičara. Koncerat održan dva puta prigodom VI. Sleta S. Ž. Oj U. u Osijeku u punoj mjeri zadovoljioi je naša očekivanja. Djeia, izvedba i vanjski uspjeh koncerta, >puni nas zadovoljstvom, da naprezanja na ovom polju Idu sigurnim krokom, te da će onim, što je već stvoreno i onim, što će još doći, pridonijeti vrijedni dio svjetskoj muzičkoj literaturi. Koncerat otvoren je oduljom konferansom, koji; je napisao muzički referent Saveza Žid. Omi. Udruženja, E. Ooldner, te u kojoj iznosi preduVjete i historijat te bitne osnovke rada naših savremenih kompozitora. Konferansa imala je l čisto informativan karakter, te je uvela slušatelje u Ispravni)! sud o značaju židovske muzike. Program sastojao se iz djela Joela E n g e 1 a (sada direktora muzičke škole »Sulajmit« u Tel Avivu), .losefa Achrona (Berlin), Michaela Gnjesina (sada direktora jevrejske drame u lerusolimu), Mihaela Mi Ine r a, Moše Oarov i ć a. te zagrebačkog kompozitora Žige H i rs c h 1 e r a. i , Gdja Dita Eritz-Kovač, primadona osječke opere izvela je Hirscblerove »Tlf Jn vejdele ii »Ich bin zih mir a kale« 1 Engelovu »Her hu hivtiah li«, od narodnih pjesama istočnog židovstva. Sa dubokim razumijevanjem i umjetničkom savršenošću otpjevala je Engelova dvije pjesni* jemenskih sejfarada »Ani hadal« i »Aliavat raja«, koje su se obzirom na svoj originalni kolorit slušateljima veoma svidjele, te su pjevačicu t njenog pratioca, gosp. Lava Mitskog, direktora osječke opere .nagradili burnim pljeskom. Veliko Achronovo djelo »Simfonfčke varijacije« | sonata na jevreisku temu »E 1 jivne hagalil« (Petrograd 1915.) u izvrsnoj izvedbi našeg mladog pianlste Egona Goldnera činilo je središte cijelog programa. M'adome umjetniku uspelo je iz \naredno teškog parta iznijeti upravo ono markantno i karakteristično. Kod varijacija frapantno je l svladavao sve tehničke »poteškoće«, dočim je sonatu upravo arhitektonski savršeno obradio, te je nakon frenetičkog pljeska nekoliko puta morao Izlaziti pred zastor. Natkantor gosp. Rikov izveo je originalno i savršeno Mllnerovu »In Chejder«, te Gurovićevu tradicionalnu »Eli Eli« (narodna). Obzirom na savršeni pjevački materijali te izvrsnog razumijevanja pjesama imale su sve ove točke za ovaj koncerat osobito značenje, pa je izvadjač übrao burni pljesak. Mladi talentirani guslač Miroslav Scheiber izveo je u pratnji g. Mirskoga dva violinska komada Engelova; »Chabader nign« i »Freiliches«. koji su svojom jednostavnošću fl originalnošću naišli na odobravanje, Achrondva »Uspavanka« f Gnjesinov »Nigim fun a sanjke Tajtfer« izvedeni su sa puno istočnjačkog cara, te su dolično reprezentovale ievrejska muzička djela manje forme. Gosp. Rykov otpjevao je još (uz pratnju E. Goldnera) biser Bngeiovih narodnih pjesama »Kadiš des Rabi Levi Jichak des Berdičever«, kojom k ponovno postigao lijep« uspjeh. Gosp. Mitski predstavio se kao odličan umjetnik na čelu otsviravši uz pratnju na klaviru (C. Goldnera) Achronovu Canzonetu (1923) i Gnjesinovog »Viteza putnika« (1923) Spon Siiskitida od Trienberga, prvog jevr. trubadura, iz XIH. vijeka). Naročito ova druga kompozicija, u kojoj je autor pogodio svoj posebni originalni jevrejski stil u melodid, kao i! u harmonici izvedena) je sa puno topline I razumijevanja, te zaslužuje osobito priznanje. Kao zadnju točku optjevala je gdja Dita Eritz-Kovač uz pratnju gosp. Mitskog dvije umjetničke lirske pjesme: Achronovu »Jom jom, ani holeh limoneh« (1923. Tekst od Fllmanna) i Gnjeslnovu »A1 rakim paneha la« (1923. Tekst od Curhna). U tim pjesmama došla je umjetnost gdje. Kovač do izražaja. Izvrsna tehnika i materijal omogućili su joj, da oduhovi pjesmu osjećanjem i snagom, te je slušateljstvo odlične umjetnike nagradilo burnim pljeskom. Velika dvorana hotela Royala bila je oba puta prepuna slušatelja, koji sa pažnjom pratiše cijeli program ove prve priredbe svoje vrsti u Jugoslaviji. Tako je okrunjen ovaj pokušaj uspjehom u svakom pogledu, što znači, da su jevrejske kompozicije naišle na dobar prijem i razumijevanje te poštivanje, koje im i dollći. Uvelike moramo tp zahvaliti svim Izvadjaćtma. koji su predložene kompozicije prihvatili sa predanošću na izvedbu,

BROJ 40-41.

»ŽIDOV«

9