Borba, Jun 09, 1990, page 9
SVET
Auf wiedersehen, Lili Marlen! Dr Ranko Peov_________SSSR i ujedinjenje Nemačke
U So vjelskom Savezu su svesni da se pilanje nemačkog ujedinjenja mora rešavali uz poštovanje dve kjučne činjenice. jedne, da su Nemci u siluaciji da mogu sami da odlučuju o ponovnom ujedinjenju i druge, da se
Dr Ranko Petković
Kada se sa aerodroma Šeremetjovo približavate Moskvi, na čuvenom Volokolamskom drumu, koji je ušao u literaturu velikog otadžbinskog rata, nailazite na ukrštene betonske stubove koji kazuju da su Hitlerove trupe zaustavljene na tom mestu u svom nezadrživom nadiranju prema samom srcu Sovjetskog Saveza.
Ravno četrdeset pet godina posle za-
~“ vršetka drugog svetskog rata nemačko pitanje je postalo tema dana u Sovjetskom Savezu, među mnogim drugim pitanjima od kojih zavisi budućnost ı sudbina ove velike zemlje.
Čitav period posle drugog svetskog rata Sovjetski Savez je proživeo u uverenju da se nova agresija iz nemačkog. prostora neće moći ponoviti za života sadašnjih gecneracija, koje pamte užase dva svetska rata, pa ni onih koje dolaze, jer postoje tri čvrste garancije da se to neće dogodi
Prvo, nova socijalistička i antifašistička nemačka država, Nemačka Demokratska Republika, kao neodvojivi sastavni deo socijalističke zajednice;
Drugo, Varšavski ugovor, moćan vojnopolitički savez, kao protivteža zapadnom vojnom bloku;
Treće, Sovjetski Savez, kao velika nuklearna sila.
Promene na Istoku
Ova tri faktora, u uzajamnoj ideološkoj, političkoj, ekonomskoj i vojnoj sprezi ličila su, ne bez razloga, na nerazrušivi bedem koji može da spreči ne samo novu opasnost iz nemačkog, prostora, već i samo aktueliziranje nemačkog pitanja u bilo kome novom političkom kontekstu.
Na osnovu tih političkih činjenica, a u sklopu postojeće ravnoteže snaga u svetskom i evropskom prostoru, u međuvremenu je došlo do preduzimanja mera koje su, sa svoje strane, posvedočavale da jc podela Nemačke „za sva vremena“ ugrađena u novi međunarodni poredak:
& dve nemačke države su priznale i prihvatile jedna drugu kao odvojene međunarodnopravne subjekte;
& Savezna Republika Nemačka i Nemačka Demokratska Republika su kao suverene države primljene u OUN i druge međunarodne organizacije;
6 potpisivanjem Završnog akta iz Helsinkija granice u Evropi su proglašene nepovredivim, a u okviru Konferencije o „evropskoj bezbednosti i saradnji stvorena široka platforma za saradnju svih zemalja-članica, uključujući i dve nemačke države. Dramatična zbivanja u Istočnoj Evropi i, posebno, u Nemačkoj Demokratskoj Republici dovela su do promena koje su još pre nekoliko godina bile nezamislive: ne samo da je ponovo postavljeno nemačko pitanje, već je:'faktički počeo procos ujedinjenja Nemačke,.bez ijednog, ispaljenog metka, bezpretvaranja Evrope u nuklearni oganj, kako je to crno na belo stajalo u svim scenarijima generalštabova NATO-a i Varšavskog ugovora u vezi sa eventualnim rušenjem berlinskog zida, ugrožavanjem nacionalnog suvereniteta i terito-
|
VAM
0 SM, /SRMI
|
· moraju poštovati vilalni interesi trećih zemalja
&
„Još imate rezerve, dragi Gorbi?“: Karikatura „Ziddojče cajtung“
rijalnog. integriteta Nemačke Demokratske Republike, ujedinjenjem Nemačke
pod egidom zapadnog političkog, društve- ,
nog i vojnog: modela.
Pala je u vodu pretpostavka da će Nemačka Demokratska Republika, kao antifašistička i socijalistička država, predstavljati efikasnu protivtežu Saveznoj Republici Nemačkoj i nepremostivu prepreku obnavljanju opasnosti iz nemačkog prostora.
Pala je u vodu i pretpostavka da će Varšavski ugovor, kao vojnopolitički savez zemalja socijalističke zajednice, zahvaljujući vojnim potencijalima koji raspolaže, biti u stanju da očuva politički i teritorijalni status quo u evropskom prostoru, uspostavljen na bazi rezultata drugog svetskog rata. |
U rukama Sovjetskog Saveža, suočenog sa ogromnim problemima prelaska iz tzv. komandno-administrativnog sistema u demokratsko višestranačko društvo, ostalo je jedino nuklearno oružje, koje još daje kredibilitet njegovom stavu i interesima u odnosu na ujedinjenje Nemačke u sadašnjim bitno izmenjenim evropskim i međunarodnim uslovima.
Interesi drugih
Ali, s obzirom, na okolnost da ujedinjenje Nemačke na ovaj ili onaj način tangira interese i drugih zemalja, bilo bi pogrešno izvlačiti zaključak da se u kontekstu ujedinjenja Nemačke licem u lice nalaze samo Nemačka i Sovjetski Savez, a još manje Zapad i Sovjetski Savez. Zato se rcešavanje pitanja nemačkog ujedinjenja i
kreće po dva koloseka: na jednom se dešava ono što čine sami Nemci, koristeći se prekonoć osvojenim pravom da sami odlučuju o sebi, što niko i ne osporava, a na drugom velike sile i druge zemlje ulažu napore da se pronađe formula koja bi bila prihvatljiva za sve.
Što se Sovjetskog Saveza tiče, Gorbačov je prihvatio dve neopozive činjenice: promene do kojih je došlo u Istočnoj Evropi i pravo Nemaca da se ujedine. Uporedo s tim, Sovjetski Savez je istakao dva fundamentalna zahteva: uvažavanje interesa i ingerencija velikih savezničkih sila i drugih neposredno zainteresovanih zemalja prilikom utvrđivanja modaliteta ujedinjenja Nemačke i stvaranje sistema garantija da nove opasnosti iz nemačkog prostora neće ugroziti interese Sovjetskog, Saveza i drugih zemalja.
Sovjetski predlozi
Sovjetski Savez je sudelovao u uspostavljanju formule 4+2 o pitanjima nemačkog ujedinjenja, pošto je u njenom okviru našao dovoljno prostora za projektovanje svojih pogleda i interesa. U međuvremenu se formula 4+2 preobratila u jednačinu 4+1, s obzirom na to da je uspostavljanjem monetarne, privredne i socijalne unije između dve Nemačke faktički već
stvorena jedna nemačka država. Sasvim.je |
prirodno da u isto vreme uzima maha široka bilateralna razmena mišljenja o ujedinjenju Nemačke između SSSR i drugih velikih sila i da je to pitanje zauzimalo važno mesto prilikom susreta Gorbačova i Buša u SAD.
. _U sklopu dosadašnjeg razvoja događaja Sovjetski Savez je izneo nekoliko svojih predloga:
6 da ujedinjena Nemačka bude neutralna u vojnom smislu tog pojma, to jest da ne bude u članstvu bilo kog vojnopolitičkog saveza; e
" O da zapadni deo Nemačke ostane u NATO-u, a istočni deo Nemačke u Varšavskom ugovoru;
0 da se razmotri mogućnost ostajanja Nemačke u NATO-u, ali uz oblavezu izlaska iz njegovih vojnih struktura, po ugledu na Francusku, sa poentom da ne može da poseduje nuklearno oružje.
Budući da je za Nemačku i velike zapadne sile neprihvatljiva ideja o njenoj. vojnoj neutralnosti, a da će se Sovjetski Savez teško složiti s tim da ona bude „normalna“ članica NATO-a, može se pretpostaviti da će se rešenje tražiti, a možda i naći u nekim specifičnostima ili ograničenjima mesta i uloge Nemačke u NATO-u.
Sa međunarodno pravnog i političkog stanovišta u Sovjetskom Savezu se smatra da bi kompleksna problematika ujedinjenja Nemačke mogla da bude regulisana u
okviru morovnog ugovora ili nekog slič-
nog pravnog akta ugovornog karaktera, samog za sebe ili povezanog sa mehanizmom KEBS-a. Nemačka i druge zapadne
sile odbacuju ideju o potpisivanju mirov-
nog ugovora, kao neadekvatnu i anahroničnu ne samo s obzirom na uslove u kojima dolazi do ujedinjenja Nemačke, već i na sam protek vremena od završetka drugo svetskog rata, ali smatraju prihvatljivim i mogućim uključivanje određenih političkih, pravnih, bezbedonosnih komponenti ujedinjene Nemačke u adaptirani mehanizam KEBS-a. Ako se terminološkim i formalnopravnim svojstvima i obeležjima akata koji su neophodni da bi se regulisali međunarodni aspekti ujedinjenja Nemačke prida manji značaj od njihove suštine, onda bi se rešenje postojećih otvorenih ili spornih pitanja moglo naći upravo u okviru novih ingerencija mehanizma i sistema KEBS-a.
Sve u svemu u Sovjetskom Savezu su svesni toga da se konkretna rešenja pitanja nemačkog ujedinjenja moraju tražiti između dve ključne činjenice: jedne, da su Nemci u situaciji da mogu sami da odlučuju o suštinskim pitanjima svog ponov-
„ nog ujedinjenja i druge, da moraju biti po-
štovani vitalni interesi trećih zemalja.
Utoliko je to Gordijev čvor, ne bi bilo dobro osiono ga preseći korišćenjem dubokog debalansa u postojećem sistemu ravnoteže snaga, već konstruktivno razrešiti u sklopu novog sistema ravnoteže interesa u evropskom i svetskom prostoru.
Onaj prvi put bi vodio ponavljanju starih grešaka i već viđenih opasnosti koje su mnogi skupo i preskupo platili. Ovaj drugi put bi vodio stvaranju funkcionalnog i fleksibilnogı poretka mira, bezbednosti i saradnje u Evropi.
Približavajući se. aerodromu Šeremet-
_jevo ostavljamo ukrštene betonske stubo-
ve na Volokolamskom drumu, kao neizbrisivo svedočanstvo najveće ratne drame u istoriji čovečanstva, a sa talasa Radio Moskve dopire pesma koja pokazuje da prošlost već odavno prekriva plava trava zaborava Auf Wiedersehen, Lili Marlen!
Ka istoku ćuprija
Jugoslovensko-američki odnosu: stagnacija,
Vladimir Matović
Razgovor o jugošlovensko-američkim odnosima ne može se voditi — rečno je već — bez uzbudljivosti ili, čak, kontroverzi. — To je zato — objašnjavao je nedavno sadašnji ambasador SAD u Beogradu Voren Zimerman — što je odnos imeđu dveju zemalja uvek bio koliko složen toliko i očaravajući. Kada sam došao po dužnosti prvi put u Jugoslaviju, 1965, rekli su mi da dolazim u kritičnom trenutku. Kada sam ponovo došao ovamo, 1989, rekli su mi doslovno isto. Uprkos ogromnim promenama u Jugoslaviji u toku poslednje četvrtine veka, obe tvrdnje su nesumnjivo istinite, mada istinite na drukčiji način.
Tradicionalnoj uzbudljivosti vekovnih već jugoslovensko-američkih odnosa, pa i njihovoj kontroverznosti, doprinela su i dva događaja u prošloj sedmici: boravak dvojice američkih kongresmena, jednog sadašnjeg i jednog bivšeg, na Kosovu, i, dan-dva kasnije, zasedanje u Opatiji šesnaestog Jugoslovensko-američkog privrednog saveta. Kontroverznosti ova dva događaja doprinela je, između ostalog, nepojmljiva nesrazmera u publicitetu koji im je poklonjen u jednom delu naše štampe, pre svega onom koji nazivamo republičkom.
U senci izuzetnog TV-publiciteta i žestoke komentatorske reči, preokupiranih putešestvijem dvojice kongresmena po Kosovu, u pojedinim našim sredstvima informisanja protekao je, gotovo neprimećen, dogovor jugoslovenskih i američkih privrednika i zvaničnika dveiu vlada.
Prošlonedeljni jugoslovenko-američki skup u Opatiji bio je ı prošao, a rezultati?
Zvanično je potvrđeno: u prva tri dana ugovoreno je poslova između pedeset i 75 miliona dolara. Ovo „između“ posledica je još komplikovane procedure ugovaranja u nas, pa se praktično već usaglašeni dogovori zvanično još ne mogu smatrati konačnim. Osim ove zvanično potvrđene cifre, isto toliko vrednih poslova — 50-75 miliona dolara — sklopljeno je, procenjuje se, i u međusobnim nezvaničnim dogovorima oko dvesta američkih i dvostruko toliko naših poslovnih ljudi koji su pratili
skup u Opatiji.
Sve u svemu, zaključeno je poslova vrednih 100-150 miliona dolara. ;
Ovoliki iznos, proceniće skloni kritičkom sagledavanju, preskromno je pokriće višednevnom boravku oko šesto poslovnih ljudi na opatijskoj rivijeri.
Može se, međutim, i sasvim drukčije zaključivati: 100-150 miliona doiara zancmarljiva je svota u sredinama oguglalim da neštedemice troše milijarde, a veoma
kriza, ili...
Zvaničnice Vašingtona poriču pad visokog Jugoslavije i njene uloge uzora za ostale socijalističke zemlje. Osnovanost jugoslovenskoj skepsi i
sumnji u američke molive,
značajna u svetu biznisa u kojem su i najveći poslovi sazdani na skromnim početnim ulozima. Uz podsećanje da ova opatijska svota nije konačna, da će se zaključivanje mnogih ugovora i poslova nastaviti do narednog skupa. Vredno je pažnje još jedno podsećanje.
Pesimisti i optimisti
Pred početak ovogodišnjeg saveta, ustanovljenog 1975, radi stalnog podsticanja jugoslovensko-američke saradnje, prognoze su bile naglašeno pesimističke. Pozivale su se na najegzaktnije pokazatelje: umesto željenog dosega razmene od 1,5 milijardi dolara, cifre u poslednje vreme alarmiraju na stalni pad. Još alarmantnije od brojki bile su pojedine političko-strategijske procene: i
. = Interesi američke politike, a s njom i privrede, sve više se usmerajavu ka istočnoevropskim zemljama. Raspad Varšavskog pakta i bloka zemalja uslovio je odgovarajuće promene u svetskom rasporedu snaga i strateških orijentacija velikih sila. U kontekstu najnovijih revolucionarnih promena na svetskoj, a naročito na evropskoj sceni, izmenjen je i višedecenijski, nakon 1948, interes SAD za bezuslovnu podršku Jugoslaviji. U novonastaloj Evropi 1990, bez hladnoratovskih blokovskih suparništava, opao je i dugo visoki rejting disidentske Jugoslavije, sve rastrzanije unutrašnjim nesporazumima i separatističkim raskolima. Zbog toga su i upravo završeni jugoslovensko-američki razgovori u Opatiji do-
•
bili i na značaju provere pravog stanja u .
odnosima dve zemlje. Valja istaći da je američka strana već na samom otvaranju skupa odmah i rezolutno stavila do znanja: PR Američka podrška Jugoslaviji neće se smanjivati... Ova podrška zasniva se ne samo na uverenjima, već i na nacionalnom interesu SAD: ono što se događa u Jugoslaviji budućnost je mnogih zemalja u Istočnoj Evropi... Jugoslavija može poslužiti kao model svojim susedima...
Naše skeptične meditacije i cinična viđenja sopstvene zemlje kao ncuzornog
modela su sa američke strahe obesnažavane kontra-argumentima:
— Druge evropske socijalističke zemlje tek počinju da shvataju ono što je Jugoslavija naučila pre više decenija... aa Hale, predsednik američko-jugoslovenskog privrednog saveta).
— Posebne prednosti koje je vaša zemlja imala u trgovini sa SAD, uključujući i status najpovlašćenije nacije, biće skoro proširene na čitavu Istočnu Evropu, pa neki mogu pomisliti da umnožavanjem tih specijalnih odnosa Jugoslavija može da izgubi, kako od svoje izuzetnosti, tako i od trgovinskih prednosti. Jugoslavija, istina, mora da računa na pojačanu konkurenciju svojih istočnih suseda. Ali, to.ne bi trebalo da je plaši, ukoliko se blagovremeno pripremi za suočavanje sa tim promenjenim ambijentom... (Tomas Dasterberg, POOR? američkog ministra za trgovinu). i
— Ovde u Jugoslaviji svedoci smo kretanja u smislu demokratskog pluralizma i reforme tržišta, koje je složenije, ali ništa manje značajno od zbivanja u Istočnoj Evropi. Jedino u Jugoslaviji bitna promena u ekonomiji povlači za sobom političku reformu, a nije obratno...
Sa pojavom mogućnosti slobodnog izbora došlo je i do mnogih nagađanja o budućnosti Jugoslavije. Neke od novoosnovanih stranaka otišle su toliko daleko da dovode u pitanje mogućnost da republike i narodi koji čine današnjuJugoslaviju žive zajedno u miru. Nijedan strani posmatrač, pa verovatno ni jugoslovenski, nema dovoljno znanja ni mašte da bi bio u stanju da predvidi budućnost u ovo vreme promena. Ono što izgleda jasno jeste da politički preobražaj Jugoslavije ka jednoj slobodnoj državi koja funkcioniše neće biti lak proces. U stvari, gde će u Istočnoj Evropi taj proces biti lak? (ambasador Voren Zimerman). ,
Jedinstveni most
Jgoslavija, naglašeno je sa američke strane, ostaje jedinstveni most između Istoka i Zapada, i u svojoj istoriji nakon 1948. ona je spojila zapadne i istočne elemente mnogo više od svojih istočnih suseda. Taj most, poput onog na Drini, u ro-
manu Ive Andrića, povezuje različite svetove, bogateći oba. Međutim, da bi most valjao, mora biti čvrst, inače je neupotrebljiv. Ako ne bude čvrst, Jugoslavija ne samo da neće moći da odigra svoju istorijsku ulogu u svom regionu, nego će i zaosti, politički i ekonomski za drugim zemljama... Sa američke strane u Opatiji su jasno predočeni i preduslovi optimističkom viđenju budućnosti Jugoslavije: „Ništa nije važnije od ekonomskih reformi koje je započela vlada premijera Markovića... Mi program reformi premijera Markovića vidimo kao program koji nudi najbolje izglede za preobražaj Jugoslavije...“
Slične ocene izneli su u Opatiji i predstavnici MMF i Svetke banke: „Mi potpuno OORCO ovaj vladin program i na srednjoročnom planu...“ (Monsur Farsao, predstavnik Svetske banke).
Da li će Jugoslavija smoći snage da na sudbonosnom raskršću svoje istorije nad'vlada sopstvene skepse i raskole, i nastavi POCEO koji joj prijatelji širom sveta ukazuju Jedan američki sagovornik u Opatiji, ilustrujući situaciju i podstičuću progresivne ljude u Istočnoj Evropi, poslužio se i vicom: „Upitala je Eva: Adame, da li me i dalje voliš?... A koji mi je drugi izbor?“
Ubedljivije od vica zvučale su u Opatiji reči koje su se o jugoslovenskim izgledima i mogućnostima čule iz američkih usta: — Jugoslavija je u proteklih šest meseci sprovela tihu revoluciju. Nijedan zid nije srušen, već samo nekoliko komunističkih funkcionera, ali je zato četvorocifrena inflacija likvidirana, valuta postala konvertibilna, a dugovi inostranstvu smanjeniš Prednosti Jugoslavije kao „prve i jedine među socijalističkim državama sa konvertibilnom valutom”“ jedan američki biznismen, opisao je slikovitim primerom: „Kada je nedavno otvoren gigantski Mekdonaldov restoran u Moskvi on je od manjeg, istoimenog lokala na Slaviji, preuzeo prvenstvo najposećenijeg Mek-a na svetu. Ali, da bi dobio dolare iz Moskve, Mekdonalds mora da uveze sovjetsku robu. U Beogradu, upravniku restorana dovoljno je samo da ode do prve banke na uglu...“
Tu, „iza ugla“, u pojedinoj od beograd-“ skih banaka, moći ćemo za mesec ili godinu proveriti: da li smo 100—150 miliona dolara ugovorenih u Opatiji, oplodili i uvećali ili — spiskali. I, možda već u banci, proveriti tvrdnju američke strane: ekonomska razmena između dve zemlje nije u krizi. Trenutno je posredi samo nesporazum u obračunavanju: u Jugoslaviji se u uvoz iz SAD ne uračunavaju i proizvodi filijala američkih firmi u Evropi.
| NEDELJNA BORBA subota-nedolja 9-10. jun 1990. - strana
Živi, i pusti drugoga da umre!
Pisma iz Berlina
Strah od AIDS-a jednoga će dana dovesti do masovnih isejavanja iZ prenasaljenih gradova. Ako Se priruci pse:
nađe novi Bocaccio, bit će veselja
preko glave. Šlefta berlinskog zida!
Slobodan Šnajder
nevno gledam blijedu djecu s kolodvora Z00. Samo, i naše su klinike za ovisnike
N: ne razumiju svoju omladinu, i vice versa. Obilje ima svoju cijenu. Svakod-
sve tjesnije, a kod nas nema nikakva obilja. „Glad za smislom“, kako bi rekao Frank!, nečujni vapaj, naravno i puka obijest, osveta, komu ili čemu? Nijemci žele da im djeca sliče na njih, još od prvih cipela. Djeca imaju nešto drugo u vidu. Samo klasični jaz generacija? Pobuna svakako nije masovna, onakva kakva je kao dionizijski val prošla Evropom godine 1968. a američkim sveučilištima koju godinu ranije.
Ona je okrenuta prema unutra, vrlo često se očituje kao samorazaralačka agresija, kao samomržnja;, što je inače intelektualistički specijalitet. Očevi, šezdesetosmaši, mnogi danas na ključnim položajima u industriji i politici, još mnogo češće u kulturi, uglavnom predano glume svoje društvene uloge, te se staračkipakosna Krležina prognoza iz Matvejevićevih Razgovora uglavnom obistinjuje. Mnogi od njih će reći da su brojni ključni postulati u međuvremenu ugrađeni u stvarnost Savezne Republike, koja stvarnost, možda, i nije konačno djelo ljudskog duha, ali ipak ima mnoge prednosti. Nije li to ipak samo racionalizacija jednog poraza, odnosno u obratu, uspjeha nečeg drugog, ili nekih drugih, koji se danas opijaju svojim pobjedama? Istina je, što ja inače ne volim, po sredini. Mnoge su ideje "68. uistinu ugrađene u društveni stroj, i on je danas, ovdje u Saveznoj Republici, bolji nego drugdje u svijetu. A šezdesetosmaška pobuna ipak je poražena, možda baš time što je preko postulata uključena.
Napokon, i današnji mladi Nijemci, pa i radikalni Mladonijemci među njima, mogu upoređivati. Ne samo programe, ozbiljene ili zabačene, svojih očeva i majki, već i stvarnost drugih zemalja. Njemačka je danas tolikima obećana zemlja, te se ovdje u cjelini živi bolje nego u većini drugih djelova svijeta. Naravno, teško se ponekad oteti dojmu da sve to može nestati preko noći, da štoviše, bilo to realno ili ne, to misle i sami Nijemci. U hramu potrošnje XX vijeka, a to jest prava, jedina katedrala našeg doba, u čuvenoj Kaufhaus des Westens, imam obično dojam koji sam nekoć ponio iz Mletaka. Učinilo mi se jednom davno — bilo je to Ponto Vecchio — eto, sve je ovdje dovršeno, još samo točka na „i“ i sve će se, samo.od sebe, u sebi urušiti. Tako i ovdje. Još jedan predmet i police će se srušiti, u ništavilo. Ili to iz mene govori neki novi (protestantski) Savonarola? Ispisuje li to danas Njemačka, u svom ipak prilično kontroliranom obilju (2 posto stanovništva raspolaže s preko polovice društvenog bogatstva) novo poglavlje za inače sjajnu Delimauxovu knjigu Strah na Zapadu? Je li, na primjer, AIDS, i panični strah pred tom strahovitom bolešću jedna takva najava nove apokalipse.
IDS mnogi upoređuju s epidemija-
ma kuge koje su potresale Evropu aročito od ranog srednjovjekov-
lja, pa do kasnog sedamnaestog stoljeća. Tadašnja je medicina tapkala u mraku. Kuga je biia više od bolesti, bila je sudbina. O AIDSU se zna više, ali to ne pomaže. AIDS je potpuno uključen u zapadnjački sustav nagrade i kazne, grijeha i kreposti, dvijestotine godina poslije Velike revolucije. AIDS dodiruje tabu krvi. Neobična tečnost je krv, ne samo u ideološki zlorabljenoj svezi krvi i tla. Ciljaam na svakodnevni smisao, osjećaj, koji svi dijele, a koji ideološku zloporabu tek omogućuje i nesretno utemeljuje. Zatim su tu tabui koji obvijaju sexus, još uvijek, možda i više nego prije,
bar zato što se ljudska intima čini tako neposredno izručena i svedena na puku stvar. Teško je danas na Broadwayu razlikovati reklame za hranu i one kojima sc nudi ljudsko meso. Svi smo mi, prosvijećeni kakvi jesmo, kanibali. To je dijalektika prosvjetiteljstva.
O svemu sam tome mozgao jednog svijetlog berlinskog. dana, pod plavim, wenderskovskim berlinskim nebom, kakvo je možda još jedino u Parizu, kad sam, pedeset metara od Gedachtnis-crkve, dakle u srcu srca zapadnoga izloga u poraženi Istok, što Berlin u osnovi jest, vidio jednoga jadnika, u yogi-pozi, kako izlaže suncu svoje kraste. Na rukavu nije bilo trake, za što Nijemci inače do dana današnjega gaje neobičnu sklonost. Zato je ispred prosjaka bila jedna tabla na kojoj je pisalo da čovjek boluje od AIDS-a. Gledao sam kako prolaznici naglo mijenjaju smjer kretanja na mnoge i nelogične načine, iako po svoj prilici mnogi od njih znaju da ne postoji opasnost neposredne zaraze. Možda je jadnik išao u Brechtovu školu što se zove Opera za tri groša, tj. možda kraste nisu prave, ali je, na žalost, vjerojatnije da prosjak nije umjetnik, bez obzira na to-što su mnogi umjetnici, čak i u Berlinu jadnici. A možda se u prosjačke prnje sakrio Gnther Wallraff, možda je ·to nova Wallraffova publicistička misija? Dvojim.
dnedavna se u Bavarskoj, inače od drugih saveznih zemalja konzervativnijoj, u uličnim automatima mogu kupiti sterilne šprice. Dakle, baš kao guma, kondomi ili cigarete. Kažu da će socijaldemokratska uprava Berlina uvesti uličnu prodaju preko automata i za djecu s kolodvora ZOO. Što to znači? Biranje manjeg zla? Je li to indirektno priznanje da je droga nepobjediva? Ne vodi li i ona'u smrt, ako ta smrt i nije tako brza, i za društvo tako skupa (bit će, u tome je stvar) kao smrt od AIDS-a? Ili je to načelo građanskog liberalizma na ·kvadrat, nova varijanta laissez faire, laisez passer? Radi sa svojim žovotom što hoćeš, ali neka drugi umre na svoj način? Rešetke na gornjim katovima zagrebačkog nebodera? No, AIDS svakako dodiruje metafizičke temelje društva, danas još više nego tako ubilački, podmukli rak. Podrazumije-
' va se, naime, da je AIDS obično samos-
krivljen, te su svi naši bližnji statistički podijeljeni u rizične skupine. Kažem, imajući u vidu poslovičnu njemačku ljubav za oznake na rukavu, moglo bi se desiti da sc uskoro pojave momci s roza-kvadratićima na rukavima.
Strah od AIDS-a jednoga će dana dovesti do masovnih iseljavanja iz prenaseljenih gradova. Ako se pri ruci nadc novi Bocaccio, bit'će veselja preko glave. Štcta berlinskoga zida! Mogao bi sc tu naslikati prekrasan Dance macabre, ta on jc, kao umjetnička pojava, barem toliko njcmački, odnosno južnonjemački, kao što jc francuski Triumph mortis, na ruševinama Zapada. Istok je, naravno, tu već uvijek uključen. Tko mu je kriv!
Bioskopski hit
Ruždi na filmskom platnu
J. Jevremović :
Osveta nad Ruždijem ovih dana dobija nestvarne filmske obrise. Pakistanski režiser Džan Mohamad i scenarista Nasir Adib napravili su pravi bioskopski megahit na temu likvidacije satanskog Salmana Ruždija. U filmu „Međunarodni gerilci“, rađenom po uzoru na klasične akcione trilere, trojica ratnika kreću u misiju hvatanja britanskog pisca Ruždija (muslimanski emigrant iz Indije).
Prema scenariju, Ruždi se krije na jednom rajskom ostrvu na Pacifiku, a čuvaju ga na stotine stražara, koji neodoljivo podsećaju na izraelske vojnike. On živi u luksuznoj palati, u kojoj se u slobodnom vremenu zabavlja mučenjem muslimanskih gerilaca. Posle uzbudljivih autmobilskih trka, opasnih obračuna vatrenim oružjem, filmska gerilska trojka prodire u Ruždijevo skrovište. Međutim, negativac ima još jedan adut u rukavu: drži kao taoca majku dvojice progonitelja. Majku muči puštanjem traka sa tekstom „Satanskih stihova“. Uhvaćeni u klopku, ratnici prizivaju Alahovu pomoć. Odjednom Raždijevi čuvari — Jevreji preobraćaju se u sledbenike Islama, a pisac biva prognan u beskonačnost udarcem nebeske vatrene munje.
Film je prekonoć postigao takvu popularnost da su bioskopske ulaznice pe·tostruko poskupele. Jedan od pakistanskih listova pisao je komentar sa predlogom premijerki Benazir Buto da prihod od prikazivanja „Međunarodnih gerilaca“ oslobodi poreza. | . Bizaran obrt Ruždijeve sudbine, sticajem okolnosti, pogodio je i Afzala Ahmeda, koji je prihvatio da glumi na smrt osuđenog pisca. Sada njemu prete smrću. Iz
O riylee A i SU ILI) a L taN0
__ELO i
predostrožnosti Ahmed je uoči snimanja otišao u Meku da traži od Alaha dozvolu da izgovara antiislamske pogrde iz scena- · rija.
Sudbinu Ruždija (možda i Ahmeda) mogao bi da doživi još jedan „otpadnik“ od istama. Ovog puta tuniski pisac Jusuf Sedik, koji je Kuran pretvorio u dečju knjigu sa crtežima. Kuvajtski teolog Fajdalah je Sedika prozvao običnim kriminalcem. Mnogi muslimani takođe traže da se, popu „Satanskih stihova“, i ovo izdanje spa-. i:
Dva su glavna prigovora: da je tekst, štampan na arapskom i francuskom, izmenio neizmenive reči Stvoritelja, i da. crteži karikiraju Arape. (Na ilustraciji se vidi crtež arapskog suverena koji traži podređivanje islamu). Sedika ovo nije uzbudilo. Prvi dečiji tom je izašao u aprilu, slede još četiri.