Delo

Бог знаде да ни један народ не бп могао бити потчињен турској влади а да се морално грдно не исквари; али хришћански народи у Турској имају ту црту која их одликује што су онн народ који напредује, што траже да се и сами дохвате свјетлости Западне Европе, па да пођу новом стазом цивилизације и напретка (Кобден приликом дебате о Гурској у енглеском парламенту 17. маја 1868.). Дужност коју је Аустро-Угарска монархија, заједно са мандатом за окунацију Босне и Херцеговине, од Берлинског конгреса на себе примила састоји се без сумље у томе да у овим земљама створи културне одношаје, и да овај народ поведе иутем европског напретка и цивилизације. Иоред осталнх Фактора који су од пресудног значаја за цивилизацију и културни напредак једпога народа без сумње међу првима долази: школовање, н образовање путем школа шго веће масе народа. и подизање интелигенције у њему. Сама пак интелигенција мора имати праве воље и енергије за истинскнм напретком свога народа, мора добро разумјети потребе народне и према њима сво.ј рад удешавати, ако се хоће да се до повољних резултата дође; те према томе како интелигенција тако и само школовање народно, не смију бити извјештачене, нити имати каквих скрнвених намјера и тенденција; оно се мора потпуно слагати са духом и потребама народним, ако се хоће да се један народ истински на ступањ нраве цивнлизације попне. У противном случају ако је оно образовање које се народу у школн пружа пзвјештачено. ако има у себи ма каквих било задњих и скриврних тенденција, и није им главна намјера истинско и право образовање народно; онда су таке школе само несрећа за један народ; оне га мјесто цивилизације воде деморализацији. Да смо мн православни Срби у Боспи и Херцеговшш заиста један елемепат, који по самом инстинкту тежи за напретком и цивилнзациом: да смо у сваком погледу приступни цивилизацији напредних народа, то с правом без икаквог самохвалисања можемо казати; а имали бисмо и сувише много доказа навести, да је Кобден говорећп у енглеском иар-