Delo

ГВОРЦИ ИСТОРИЈЕ 57 Па онда: „дати научно име свима стварима, то још не значи објаснити исте и разумети“. „Никаква хемија не би могла сакрити да је огањ чудо, кад joj не би глупост притекла у помоћ". Много има чуда на земљи, но највеће чудо је човек, и то нарочито велики човек, херој. Најважнија тачка Карлајлове философије историје јесте учење о херојима. По Карлајлу историја људска не само не би се могла замислити без хероја, него не би се могла ни дефинисати друкчије, него као биографија хероја. „Историја света јесте само биографија великих људи“. Требало је и сувише смелости, па да се једна таква мисао породи, да човечју свест испуни, да се изговори и напише и тиме стави до знања целоме свету. Знало се и тврдило и пре Карлајла да су велики људи врло значајна чињеница у историји, но нико до Карлајла није се осмелио да тако одлучно идентификује живот целог човечанства са животом неколицине великих људи. Карлајл је то објавио с таквом самоувереношћу и таквом речитошћу, да је сав свет био удивљен и изненађен. Одабрана и узвишена мањина људи апсорбује у себи сву историју. Живот милиона људи прелива се у животу једног великог човека и добива тек по овоме своје име. Без великих људи живот би био безимен и безизразан. Сваки херој именује и изражава једну област људских тежњи и људске делатности. Херој може светлити људима као божанство, или као пророк, или песник или свештеник или књижевник или краљ. Тек он је увек светлост људима. Таква светлост био је Один, главни бог скандинавски. Он је био „учитељ и вођа душа и тела“. „Поред њега живот је постао одређен, мелодичан; он је први оживео живот“. „Његов поглед на васиону једном изражен изазвао је сличне погледе у свима духовима“. По изгледу он је био као и ми сви, но по души, по видовитости и верском надахнућу, он је био велики. Људи су му се дивнли за живота и обожавали га после смрти. Јер смрт не умањује величину хероја но увећава је. „Један човек, који је био велики за живота, постаје десет пута већи по смрти“. „Один је постао хиљаду пута већи по смрти, — смртан човек, он је постао бог“. „Традиција је огромна camera obscura, која увеличава!“ Традиција норманска начинила је од Одина бога, а традиција арабска начинила је од Мухамеда првог доглавника божјег. Као Один на северу тако је Мухамед на истоку дао бољи и изразитији облик људским мислима и тежњама. Рођен у сиро-