Gledišta

Ijuđskoga, Ijudski svet, jer čovek jeste čovekov svet.. . I 8) Marksov ideal je upravo taj celoviti čovek koji bivstvuje na nivou totaliteta istorijski kreiranih humanih Ijudskih mogućnosti. Ali ipodelom rada, u prvom redu klasnom, ali i profesionalnom podelom rada uopšte i nastankom klasnoga društva, razbijen je integritet istorijski dosegnutih Ijudskdh mogućnosti, čovekov svet, u nezavisne, otuđene, uzajamno suprotstavljene sfere, što suštinski prožima-određuje celokupnost Ijudsboga sveta, sve čovekove odnose, celo Ijudsko biče i samu bit čoveka proizvodnju-praksu - koja u alijenacije od slobodne, vanjskom silom i prinudom neuslovIjene delatnosti koja je sama sebi svrha, postaje samo ih isključivo sredstvo za održanje gole fizičke egzistencije l9 ). Pošto je ovako sagledao totalitet i bit Ijudskoga bića uopšte i suštinu istorijske situacije u kojoj se čovek nalazi u savremenom klasnom društvu otuđenje Marks cetokupnu svoju daljnu teorijsku delatnost usmerava na otkrivanje opštih i posebnih zakonitosti društvene evolucije čoveka uopšte i građanskog društva posebno, i to sve radi uspešnog revolucionamog menjanja sveta i realiziranja takvog društvenog uređenja u kome će čovek u biti biti čovek, a ne radnik-proleter, buržuj, bankar ili general. Suštinu najopštijih rezultata te svoje delatnosti Marks je 1859. god. sažeo u čuvenom Predgovoru za „Prilog Kritici političke ekonomije”. ~U društvenoj proizvodnji svoga života Ijudi stupaju u određene, nužne odnose, nezavisne od njihova volje, odnose proizvodnje, koji odgovaraju određenom stupnju razvitka njihovih materijalnih proizvodnih snaga. Celokupnost tih odnosa proizvodnje sačinjava ekonomsku stmkturu društva, realnu osnovu na kojoj se diže ipravna i pohtička nadgradnja i kojoj odgovaraju određeni oblici draštvene svesti. Način proizvodnje materijalnog života uslovIjava proces socijalnog, političkog i duhovnog života uopšte. Ne određuje svest Ijudi njihovo biće, već obmuto, njihovo draštveno biće određuje njihovu svest.. .” 20 ) Osnovni bitni praktični cilj koji je sebi postavio bio je tada veoma jasan: u konkretnim društveno-istorijskim okolnostima kapitalizma Zapadne Evrope prvih decenija dimge polovine prošlog veka, što je moguće više skratiti i üblažiti samrtne

'•) Istorija je „. . .akt nastajanja Ijudskoga društva. . .” Marks, op. cit., str. 249, „Historija je prava prirodna historija čovjeka.” Marks, op. cit., str. 287. ~S tvar a n j e pet (Ijudskih) osjetila jest posao cjelokupne dosadašnje svjetske historije.” Marks, op. cit., str. 247. U zagradi dopunio Z. M. ~. . .zato Sto za čovjeka socijalistu cjelokupna takozvana svjetska historija nije ništa drugo do proizvodnja čovjeka pomoću Ijudskog rada, ništa drugo do nastajanje prirode za čovjeka, on ima očigledan neoboriv dokaz o svom rođe n j u pomoću samog sebe, o svom procesu nasta j a n j a.” Marks, op, cit., str. 251; itd. ,s ) Marks, op. cit„ str. 209—231, 257, 242. i dr, ”) K. Marx, Prilog kritici političke ekonomije, Kultura, 1956, str. 8. V. integralni tekst navedenog dela na str. 8. i 9. gde je Marx najcelovitije sažeto dao suštinu svoje opšte teorije o društvu. Njen autentični smisao moguće jc dokučiti samo polazeći od Marksove filozofske koncepcije čoveka-prakse-sveta, koju smo napred pokušali da rezimiramo. U ovom tekstu je, međutim, prenaglašen socijalni determinizam na račun slobode, što su ve_ć i Marx (npr„ u pismima Kugelmanu od 17. aprila 1871. i V. Zasuličevoj od 8. marta 1881. i dr.) i Engels (npr. u pismima K. Srmtu od 5. avgusta i 27. oktobra 1890, J. Blohu od 21. do 22. septembra 1890, F. Meringu od 14. jula 1893, H. štarkenburgu od 25. januara 1894. i dr.) uočili i korigovali. V. o tome: P. Vranicki, O historijskom determinizmu i Ijudskoj slobodi (1963), autorovoj knjizi „čovjek i histonja’\, ,y■ Masleša”, Sarajevo 1966; Z. Pešić-Golubovjć, Mesto antropoJogjje’' u Marksovoj koncepciji islorijskog materijalizraa, ~Praxis". 1967, br. 3; i dr.

MARKSIZAM I FILOZOFIJA