Gledišta

okolnostima i kakav izgubljen, pa da se ipak pronađe. Kada je izgubljen! To pitanje vraća istraživanja na stanje radničkog pokreta, na njegovu istoriju, tj. na pravi put za razrešenje ove teškoće. Gubljenje rukovodstva za revolucionarnu akciju odigralo se onda kada je u reformizmu radničkog pokreta akcija zaista prestala da bude revolucionama. Odričući se revolucije, socijaldemokratija je sledila razvitak čije posledice i nisu dovoljno sagledane. Na primer, nemačka socijaldemokratija se organizovala kao država u senci sa svom nemačkom državotvornošću, tako da je kasniji socijalistički etatizam sovjetskog tipa imao šta da baštini i posredstvom Kominteme proširi na komunistički pokret. To što on nema sluha za parlamentarizam, samo je individualitet tla na kome se istorijski pojavio. Hegemonizam nemačke socijaldemokratije je još bolji primer kasnijem mskom hegemonizmu u radničkom pokretu. Raskid boljševiziranih partija o,d stare socijaldemokratije, Kominterne od Dmge internacionale, bio je istorijski prelom, ali je isto tako ostao, ili se uspostavio ponovo sa staljinizmom, suštinski kontinuitet između njih. U tom istorijskom prelomu pre je srasla kost nego pokožica, rana je ostala samo na površini. Ovde se može pomenuti i treća linija suštinskog kontinuiteta. Poverenje u razvitak proizvodnih snaga, kao bitan faktor razrešenja konflikta klasnog dmštva, postaio je bitna odlika kasnijih deformacija u socijalizmu kada je politička revolucija shvaćena kao instmment u siužbi daljeg progresa proizvodnih snaga umesto da se paralelno s njom, i pomoću nje, otvori proces radikalne socijalne revolucije. (Doduše, u ovom pogledu moraju se imati u vidu i dmgi uticaji, a pre svega prihvatanje takmičenja s kapitalizmom, što je dovelo do zapostavljanja dmgih socijalističkih ciljeva i prebacivanje celokupne borbe na ovo tlo, gde kapitalizam još čvrsto stoji.) Pomenutom kontinuitetu, dalje, pripada i birokratiziranje partijskog aparata i pad inicijative članstva koja je pojava dosegla svoj domet prvi put u danima uspona nemačke socijaldemokratije, a kasnije u staljinističkim partijama našeg vremena. Zato se u situaciji kada radnički pokret i socijalizam ne idu radikalno za Ijudskom emancipacijom, kada socijalizam hoće da se realizuje unutar građanskih obiika društvenog života, gasi i humanistička misao marksizma pa se u tom smislu menja i shvatanje Mancovog učenja i svodi na nekoliko pravila političke borbe radničkog pokreta. Ako se, dakle, pođe od prakse radničkog pokreta i socijalizma, od njihovog kritičkog preispitivanja, lakše će se odbaciti ono što nije marksističko i ,doći do izvornog marksizma. To je ono što ne može da učini građanska ni kakva druga marksologija. Marksizam kao misao, filozofija, oslobađanja čoveka može da živi samo sa stvar-

1296

ZDRAVKO KUCINAR