Hanoar : list jevrejske omladine Jugoslavije

na pirineisko poluosttvo. U to doba padaju počeci gramafike (Juda b. David Hajudž) te rječnika hebreiskog (Menahem ibn Saruk). Židovi se domiču velikoz ugleda i često ih susrećemo, vodje uz bok siede moćnim kalitima i velikim vladariina u siajnim palačama, kao veliki dostojanstvenici, savietmici i

• visoki državni funkcionari (Hasdai ibn Šaprut, Samuel Fianagcid i dr.).

»Stalna na tom sviietu samo mijena jest!« U čovjeku ic od prirode težnia za većim i višim. Sredoviečmi kršćanskoosvajalački duh, gonjenm famatizmom i ciljem, da istisme iZ Evrope krivovierstvo, napose mulhamedanstvo, uzrokom ič mnogih krvavih borba između velikog kordovskog kalifata i moćnov Rima. Zeodno pieva iedan savremeni pjesnik: »I DOletie krst na devetero krila, da potamnmi mjesec pred sunceit što se rodi na istoku.« Za vrijeme tih ogorčenmih borba Židovstvo ie u Spaniji prilično stradalo, no ne mnogo izgubilo. Sredinom XI. viieka velika se kordovska država raspade u manje državice. U jiednim vladahu muhamedanski vladari, u druageim kršćanski. Moć muhamedamaca iz dama u dam ic slabila, dok je kršćanska sve većma rasla. No hvala budi slučaju, Židovi su, vični aklimatizaciji, služili nove (kršćanske) vladare, kao i stare (muhamedanske). | n novim držayicama bili su Židovi puihopravni državliani, te su vršili sve dužnosti ravnopravnogz građaminma. Prilike u tim državicama pod kršćanskom vlasti biiahu isto tako povoline, kao i pod arapskom vlašću. Pod utiecajem prilika duhovno se središte Dpremješta iz Granade i Kordove u Kastiliiu, edie su Zidovi skupa sa Maurima stvorili veliku i iaku kultnru. Veliko poštovanič, koje su kršćanski vladari imali naprama židovskoj nauci, napose prema Žžidovskim naučenjacima, pridomije mnogo tom. da su i na kršćanskim dvorovima bili okuplieni naiveći tadamji . židovski mislioci. | tu ih sustećemo na visokim položajima, kao priznate knezove (vrhovne crkvene glave) židovskih općina. Financiiske i porezne su uredbe u rukama ZŽidova (Don Izak Abravanel). Gotovo sve tadanie državice u Spaniji imaju zahvaliti svoie blacostanje, bogatstvo i moć Zidovima i Židovskim funkcionarima. U kulturnom i literarnom pogledu Dproživliuie židovstvo u to doba u Spaniji vrhunac slave, svoj zlatni vijek. Sve oerane znanosti i umjetnosti, posebice poezija (JeRuda Halevi), iezikoslovlie (Abraham b. Meir ibn Ezra), filozolila (Moše ben Maimon) postizavaiu onai stepem, kojim se uzdižu u svietskoi nauci. U to vrijeme padaiu počeci Kabale i Zohara (Moisiia b. Leon). Na tai način susrećemo Setarde, kao prve individualne stvaracce. Strelovitom brzinom OSVOile su nove naučne teorije cijelu Evropu. Stiiez, koji su razvili sefardski stvaraoci i mislioci, stršio jie visoko gore na briiegcu kulture. I to veliko pleme, kako veli Bialik, koncentriralo ie u

sebi skoro čitav židovski cenili ıi dijaspori.

293