JUS standardizacija
BROJ 3—4 OKTOBAR—NOVEMBAR 1950
3) Osobenosti tehnološkog postupka, koji daje naročite _ osobine Za označavanje naročitih osobina, koje se postižu tehnološkim poslupcima ili preradom, dodaju se u Belgiji oznakama sova: SC = uobičajena zavarljivost HS = visoka zavarljivost E = krupno zrno 1 do 5 po Ehnu EE = fino zrno 5, do 8 po Ehnu Primer B 49 SC = čelik za mašinogradnju 49% kg/rumž čvrsloće na kidanje, obične zavarijivosti. U Nemačkoj se ove osobine označuju nizom slova (DIN 17006), koja se stavljaju neposredno iza oznake za tenriološki postupak. Ako tehnološki posiupak nije označen, tiada označavamje počinje ovim slovom, čija Sl značenja: A = otporan na starenje G = sa većim P i /ili S sadržajem H = polu umiren K = sa malim P i/ili S sadržajem L = oiporan na kisejini P = zavarljiv pritiskom Q = sposoban za hladno gnjetenje R = izliven umiren S = zavarijiv topljenjem U = izliven nemire Z = za izvlačenje \ Od gornjih znakova mogu se po polrebi istovremeno upotrebiti više njih. Ako nema oznake za tehnološki postupak, tada ovim slovima počinje označavanje. Primer: MS = SM čelik, zavarljiv topijenjem. U Francuskoj sa opštim oznakama za legirane konstruktivne čelike dodaju slova na pr. 'N, S, C i D, koja imaju posebno značenje. Delimično imaju čelici prema njihovoj
BI OE o ; 77
vrsti i različita slova Na pr. M i R za alatne brzorezne
čelike, J nerđajući, T magnetni, S čelik za ventile. Ovi
znaci služe za podelu u grupe. Oni nisu sastavni deo obeležavanja, koje je od toga potpumo nezavisno. Treba napomenuti da ovo obeležavanje nije normirano već:~je
u upotrebi kod producenata. |
U Italiji se razlikovanje nelegiranih čelika, prema mnji-
hovoj nameni dodaju slova uz oznaku vrste A.
Značenje slova:
q = kvalitetni čelik (pr. Aq 42 = kvalitetni čelik 42 kg/mm?” minimalne čvrstoće)
JP — čelik za duboka izvlačenja (pr. AIP 28 = za duboka izvlačenja 28 kg/mm" minimalne čVrstoće) ::
= čelik sa garaniiranom žilavošću (pr. AE 52)
= čelik sa garantiranom zavarljivošću (pr. AS 37)
U Holandiji napred stavljena slova znače:
= uobičajeni trgovačka kvalitet
= posebni kvalitet, pri čemu se razlikuju još
= izvesne mehaničke osobine (Qm)
c = Sa propisanim hemijskim sastavom (Qc ili Qmc)
IL = nisko legirani čelik. >
Iza ovih znakova '(sa izuzetkom H) stavlja se najmanja
otpornost na kidanje u kg/mm?.
Primer: Qmc 50 = kovani čelik 50 kg/mm? čvrstoće
nia kidanje i propisanim sastavom.
gi
HROM
4) Hemijska analiza Davanje podataka o hemijskom wastavu gotove legure čelika je u više zemalja pribižno slično rešeno. Označavanje nelegiranih čelika po hemijskom sastavu. Ugljenični čelici, koji se ne označuju po čvrstoći već po hemijskom sastavu, imaju sledeće oznake:
U Belg. Nem. Finska „Francuska ~ Italija Holandija Australija Švajcarska Španila Na čelu
stoji ( Cc Cc EI Cc G G G& L OE C u 1/100% (ispod svakog C staviti 1/100%)
Karakter ugljeničnog čelika označuje se hemijskim simbolom C, odnosno u Španiji sa |]. Srednji sadržaj ugljenika daje se brojem {najčešće ı stotim procenta). U ovim zemljama se čelik od 0,35% C obeležava C 25; u Špamiji I 35. :
U Čehoslovačkoj počinje označavanje sa brojem ugljenikovog sadržaja u desetim procenta, nakon čega sleduje C, a zatim »s« ili »c«, zavisno od toga da li se radi o specijalnnom čeliku ili trgovačkom kvalite{u.
Primer: 40% = ugljemični wpecijalni 0,4—0,5% C.
U SAD su skoro samo brojevi u upotrebi i to po siste-. mu SAE (Society of automotive Engineers) ili AISI.
čelik sa
Označavanje nelegiranih čelika po čvrstoći na kidanje
____Pored pomenutog označavanja o sadržaju ugljenika ima još jedan prost način označavanja po minimalnoj čvrstoći na kidanje. Ova, izražena u kg/mm", stoji iza jednog ili dva slova, koji zavise od jezika zemlje, A = Acier (Belgija i Francuski) a = Acoiaio (Italija) St = Stahl (Nemačka, Austrija, Švajcarska)
Primer: A 37 = St = 37 = lik sa 37 kg/mm?” mini-
malne čvrstoće na kidanje.
U Belgiji se slovo A upotrebljava samo za obične građeviske čelike, za mašinogradnju služi B, za kotlove D, za aparale za visoke pritiske E, za čelični liv F, za brodogradijju G, i za specijalne čelike za vozila H.
___Slovo C je u Belgiji rezervisano za označavanje ugljeničnih čelika po hemijskom saslavu.
— _U Finskoj je sličan način obeležavanija.
U Hngieskoj se upotrebljava za melegirane i legirane čelike brojčani sistem, ispred koga se sastavljaju wlova
»E«. Brojevi idu od 1—3925. Za razliku dva il više čelika istog karaktera, koji se po analizi neznatno razlikuje, za neznalne iznose ugljenika ili inače razlikuju, dodaju se slova A, B, C, i t. d. Dodato M znači veći procenat sumpora. Podatak o čvrstoći meće se na kraju na pr. Range M, Range R, RangeU—Z, slova znače na pr. N = 30, R = 45, U = 60, i Z = 100 tona/sq. (engl. tona na kvadratni col). Primer. En 8 M Range Q = nmelegirani' čelik za automate od 40 tona/sq. minimalne čvrstoće na kidanje. En 40 B Range T — hrom-molibden čelik za nitriranje sa 37% Cr
_i BB t/ sq. minimalne čvrstoće na kidanje.
U Švedskoj se upotrebljava četvorocilreni brojčami sistem, koji se podudara sa 4 poslednje cifre oznake standarda. Pored toga stoje na pojedinim listovima standarda još i dopunske oznake, koje potsećaju ma nemačke oznake.
primeri:
Oznaka Značenje Dodatak oznake 1310 Nelepirani čelik sa 37—45. kge/mm? St a7 N 1311 Nelegirani čelik sa 37—45 kg/mm?
· Ga ograničenim P i S sadržajem Sto7 S
1410 Nelegirani čelik sa 44—54 kg/mm? StM44 N 1510 Konstrukcioni čelik sa 55—65
kg/mm? ] | JL SLOV N 1655 Mašinski čelik sa 70—80 kg/mm" | 2395 Nerđajući čelik sa 17% Cr i 8% Ni —
Obeležavanje legiranih čelika :
U skoro svim zemljama upotrebljava se hemijski sastav za označavanje, a ne čvrstoća. To je i logično, jer osnov za osobine je analiza. Osobine čvrstoće menjaju se u širokim granicama termičkom obradom.
Granica između misko legiranih i visoko legiranih čelika izgleda da je uzeta kod 5% (Nemačka, Francuska, Italija, Austrija).