JUS standardizacija

STANDARDIZACIJA

DK 621.71:744.43:003.6 Maniio Pesante 1. Mario Cibrari

107

MIKROGEOMETRIJA POVRŠINA

Na Kongresu ISO/TC 10-,,Tehnički crteži”, preporučena je oznaka za specificiranje kvaliteta površine na crtežima. U projektu standarda JIJSO/ITC 10 (Italy-l) 19 „Označavanje prirode i Kvaliteta površina na tehničkim crtežima”, odbačeni su trouglovi,

mičnom izvodu, sastavni je deo. navedenog projekta standarđa, a preštampan je iz „L'ingegnere” — dec. 1949.

1. Uvod

Ako se postavi pravilno, da prilikom Ola osobina površine, njene karakteristike treba da se odnose na fumkcije koje ona vrši, tada nije-· dovoljno ograničiti se na posmatranje samo geometriskog oblika površine sa posebnim osvrtom na rapavost, nego treba uzeti u obzir i fizičke osobine, n.pr. tvrdoću, otpornost na abanje, zamor i koroziju, adsorptivnu moć, moć polarizovanja itd. Radovi sprovedeni u tom pravcu istakli su važnost atomske i subatomske strukture sloja do površine, u određivanju njenih fizikalnih osobina. Dve identične površine u pogledu na mate-

rijal i površinsku obradu mogu, u priličnoj meri, da.

imaju različite fizikalne osobine kao posledice mašin_ ske obrade izvršene pre završne obrade.

Skorašnji eksperimentalni radovi potvrđuju različitu strukturu površinskog sloja i sloja ispod njega. Ova razlika potiče zbog njihovih različitih fizikalnih osobina, kao što su površinski napon, rastvorljivost, sposobnost difuzije, elektromotorna sila, otpornost na abanje itd. Istražni radovi·:'na ovim problemima imaju osnovni · značaj za botpuno poznavanje površinskih karakteristika. :

- U ovim studijama ne treba gubiti iz vida važnost mikrogeometriskog izgleda površine i, prema tome, i potrebu za definicijom, merenjem, grafičkom pretstavom i standardizacijom rapavosti površine.

Ovaj članak ima za cilj da doprinese saznanju o sadašnjem stanju .raspoloživih podataka po ovom pzedmefu, i boljem poznavanju problema vezanih za mikrogeometriju mehanički obrađenih površina.

2. Opšte o površinama

Moderna industriska tehnika bitno je povećala značaj mehaničke obrade površine, naročito za površinske spojeve. Važnost obrade je uglavnom. da se osiguraju dobre karakteristike površine u odnosu na abanje, koeficienat trenja i preciznost dimenžija zavTšnih površina.

Gore izloženo u vezi je, s jedne strane, sa proizvodnjom predmeta sa vrlo uskim tolerancijama dimenzija; očevidno, pri tome je nepravilnost površine znatno nižeg reda nego vrednost tolerancija, a posledica toga je povećana stabilnost dimenzija zbog manjeg abanja.

a usvojena je konvencionalna oznaka. preporučena od ISQO-a. Članak, koji ovde donosimo u deli-'

S druge strane, obrađena površina ima efekta na otpornost prema koroziji, i na adsorptivnu i polarizujuću moć površine na aktivne podmazujuće molekule. Usled jako emitiranog magnetskog polja površine metala, stvorenog na graničnoj površini metal-mazivo, aktivni molekuli, poznati i kao »polarizovani mole-. kuli«, jako su prilepljeni uz mefalnu površinu i sa pravcem normalno na nju, slično dlakama na četki; sa ofstojanjem od granične površine metal-mazivo, slojeviti poredak je progresivno manje određen i može da ima sasvim slučajan karakter. Otpornost na cepanje ovako orijentisanih slojeva ·može da iznese 700 kg/mm? i više, a debljina nešto oko 0,04u. Ovaj je fenomen naročito značajan: za posmatranje osobina viskoznog trenja.

Za slučajeve slobodnog spoja, naročito gde su brzina i opterećenje vrlo veliki, precizna površinska obrada i smanjivanje zračnosti neophodni su. Pri ovome, fluidno podmazivanje je vam pitanja, jer bi visina površinskih nepravilnosti trebala da bude. manja od debljine polarizovanih molekularnih slojeva maziva, tj. manja od oko 0,04u. Mada je površinska obrada ovoga reda van praktičnog domašaja, cilj je da se podvuče neobična važnost površinske obrade za viskozno podmazivanje: a) kod startovanja, isključivanja ili smanjivanja brzina, propisno obrađeni povr=šinski spoj ima znatno manje abanje; b) ako površinske nepravilnosti poremete zračnost spoja, ona ne bi mogla da opadne ispod minimalnih vrednosfi; c) pri prodoru površinskih nepravilnosti u podmazujući- film, stvorili bi se virovi i vrtače, smanjujući tako dinamički pritisak u prostoru zračnosti, ili probijajući film u ekstremnim slučajevima uz neizbežne nesrećne: po sledice.

Najzad, površinska obrada upadljivo utiče na trajnost delova podvrgnufih naprezanju na zamor, jer kod indiferenine obrade, usled koncentracije napre= zanja u korenima brazdi koje karakterišu površinsku rapavost, dolazi do opadanja otpornosti na zamor.

3. Mikrogeometriske karakteristike mehanički obrađene površine

a) Definicije :

Tehničke površine su površine dobijene mehaničkom obradom (kovanjem, struganjem, brušenjem: itd.) i smatraju se samo kao približne površinama definisanim u geometriji. Bez obzira na tačnost proizvodnog postupka, tehnička površina, posmatrana pod dovoljnim uveličanjem, izgleda sačinjena od više ili manje pravilnih redosleda brazda i dolina, na prvi pogled haotično raspoređenih bez makakve periodičnosti, izuzev površina obrađenih alatom sa konstantnim poma-– kom, čiji je profil periodičnog: karaktera saglasno pomaku. Diagramski prikaz jedne površine pokazuje sl. 1, a površinskih profila, slike 7 i 8.

SIVI Izgled profila površine i njena noseća kriva