JUS standardizacija

sto godina

Medunarodne metarske konvencije

Prokić Dobrivoje, dipl. inž.

Ova godina se podudara sa jubilarnom stogodišnjicom potpisivanja Međunarodne metarske konvencije (20. maja 1975), kojom je započeta široka međunarodna saradnja u oblasti metrologije (nauke u merenjima), a koja je vezana sa razvojem prirodno-matematičkih nauka kojima je posvećen ovaj Kongres.

Metarskom konvencijom, koju je pre 100 godina potpisalo 17 država, određeni su METAR i KILOGRAM za osnovne jedinice Međunarodnog metarskog sistema ı osnovan je Međunarodni biro za tegove i mere sa sedištem u Sevru kod Pariza.

Potpisivanju Međunarodne metarske konvencije prethodila je duža aktivnost više zemalja na metarskom sistemu.

Francuska je prva zemlja u svetu koja je prihvatila metarski sistem. Već početkom 18 veka u Francuskoj se javila ideja da se pramera dužine veže za neku prirodnu veličinu prihvatljivu za sve narode. Usvojeno je da ta prirodna veličina bude zemljin MERIDIJAN, čije je premeravanje u Peruu odnosno u Laponiji organizovala Francuska Akademija nauka (1735. ı 1746. godine). Tada su dobijeni i prvi merni štapovi čija dužina proističe iz prirodne veličine, odnosno dimenzije Zemlje.

Međutim, dalji podstrek za stvaranje metarskog sistema dala je Francuska revolucija. Kao rezultat toga imamo da je doneta odluka da se za jedinicu dužine usvoji metar kao 40-o milioniti deo pariskog meridijana.

Sa tim u vezi, merenja su poverena matematičarima Delambru (Delambre) i Mešenu (Mechain) koji su ovaj posao uz velike napore i sa izuzetnim zalaganjem završili 1798. godine.

Na bazi tih merenja dobijena je jedinica dužine — METAR, a na bazi metra su definisane jedinice zapremine ı mase.

* Predavanje održano na VI kongresu matematičara, fizičara i astronoma Jugoslavije od 28. avgusta do 2 septembra 1975. u Novom Sadu.

Za jedinicu mase — KILOGRAM izrađen je teg jednak masi kubnog decimetra vode. Time je Francuska 1799. godine usvojila etalone metra i kilograma, poznate kao ARHIVSKI METAR i ARHIVSKI KILOGRAM, pošto su tada predati na čuvanje državnoj arhivi u Parizu.

Za trajno obeležje tog istorijskog događaja, predložena je izrada spomen-medalje sa natpisom »ZA SVA VREMENA, ZA SVE NARODE<« koja treba da istakne kako širinu pogleda, tako i vizionarstvo osnivača METARSKOG SISTEMA (Predložena medalja nije odmah napravljena nego posle 40 godina)

Primer Francuske sledile su i neke druge države, uvodeći metarski sistem po sledećem hronološkom redu: Luksemburg (1815), Belgija (1816), Holandija (1816), Grčka (1820), Čile (1848), Kuba (1849), Španija (1849), Filipini (1849), Kolumbija (1853), Italian (1861), Jugoslavija i neke druge zemlje.

Različite istorijske prilike su uticale da metarski sistem nije istovremeno uveden u svim delovima današnje Jugoslavije.

Tako imamo da je 1873. godine Srbija usvojila »Zakon o merama« kojim se uvodi metarski sistem mera. Zatim je 1874. godine donet »Zakonski članak VIII zajedničkog hrvatsko-ugarskog sabora o uvedeniju metarske mjere«. Crnogorsko ministarstvo unutrašnjih dela 1903. godine propisuje »Pravilnik o mjerama i mjeračinić u kome se pominju metar ı kilogram.

Zatim, 1911. godine zemaljska vlada Bosne i Hercegovine donosi »Zakon o mjerama za Bosnu i Hercegovinu«.

U jugoslovenskim krajevima koji su bili pod austrijskom ı turskom upravom, metarski sistem počeo se primenjivati 1869. godine, odnosno 1871. godine, kada su doneti odgovarajući zakoni u tim državama.

Dakle, metarski sistem je počeo da se razvija u

više zemalja, pa ga je trebalo objediniti na međunarodnom nivou.