JUS standardizacija
30 godina standardizacije u crnoj metalurgiji
Nenad Obradović, dipl. ing.
Po završetku drugog svetskog rata i Oslobodjenja zemlje započeta je obnova ratom razorene i opustošene zemlje.
U to vreme rukovodeći organi zemlje shvatili su važnost standardizacije
za dalji razvoj privrede pa su 1946. godine doneli "Uredbu o standardizaciji" na bazi koje se pri Saveznoj planskoj komisiji osniva "Savezna komisiJa za standardizaciju" sa zadatkom da naučno i stručno obradjuje sve probleme standardizacije u svim granama prjivrede, tehnike, rada, razvitka novih proizvodnih i tehničkih metoda, povećanja brzine cirkulacije tehničkih sredstava i povećanja ekonomičnosti
u preduzećima.
Vlada FNRJ 1951. aodine donosi "Naredbu o Jugoslovenskim standardima, saveznim propisima kvaliteta proizvoda i proizvodjačkim specifikacijama" a formirani "Biro za standardizaciju" Osnovan 1950. aodine pri Savetu za mašinogradnju kao prvo radno telo za pOSlovo standardizacije pripajJa se Saveznoj komjsiji za standardizaciju. Tada su bili stvoreni prvi realni uslovi za nastanak Jugoslovenske standardizacije, pa tada i započinje izrada prvih jugoslovenskih standarda.
Program standardizacije koji je Savezna komisija za standardizaciju postavila na početku svoga rada obuhvatio je sve ob=lasti privrede. U skladu sa tim proagramom izradjen je sistem klasifikacije juaoslovenskih standarda i način za grupisanje i označavanje Jugoslovenskih stan= darda po ugledu na klasifikacije najrazvijenijih zemalja.
Uzimajući u obzir protekli periođ od prvog izdatog standarda 1952. godine u oblasti crne metalurgije do danas, broj izdatih standarda nije mali. U tabelili}ž i dijaagramu dat je pregled izdatih standarda po oblastima i qodinama i porast broja standarda sa vremenom.
Cela oblast standardizacije u oblasti crne metalurgije i prerada metala podeljena je u arupe: osnovni i opšti stan-
dardi, osnovni proizvodi, izvedeni proizvodi, livački proizvodi, proizvodi sa specijalnom namenom, tehnološki procesi prerade metala, sinterovani metali i razni standardi iz crne metalurgije. Ako se osvrnemo na tabelu l1 i 2 možemo steći uvid u strukturu do sađa izdatih standardđda. Najveći broj je stanđarda za oblik i mere u oblasti livačkih proizvođa (75) i osnovnih proizvoda crne metalur– gije (46), zatim standarđa za hemijska ispitivanja (32) i tehničkih uslova za izradu i isporuku (32). Za ovim ne zaostaju ni standardi za izvedene proizvode koji obuhvataju čeličnu užad i lance. U grupu raznih standarda svrstani su standardi za metaluršku trosku (18).
Baci li se pogled na tabelu 1 zapaža se različiti tempo izrađe standarda po pojedinim oblastima. U početku rada na standardđdizaciji u crnoj metalurciji prvi doneti standardi su stanđardi za mehanička i hemijska ispitivanja gvoždja i čelika, kao i standardi oblika i mera, jer su u to vreme bili i najpotrebniji, .
U tabelama 1 i 2 grupisani su standarđi po pojedinim oblastima. Pod rednim brojem 1 prikazani su osnovni i opšti standardi u oblasti crne metalurgije koji se odnose na ispitivanje hemijskog sastava gvoždja i čelika. U istoj grupi nalaze se i metode ispitivanja mehaničkih osobina metala, ispitivanje zaštitnih metalnih prevlaka na čeliku, kao i mehaničke osobine sinterovanih metala. Mnogi od ovih standarda su stariji od 15 i više godina pa se moraju revidovati i uskladiti sa novim sistemom medjunarodnih SI jedinica. Većina ovih standarda izradjena je na bazi preporuka Medjunarodne organizacije za stanđarđizaciju ISO. Pošto su ove preporuke prešle u medjunarodne standarde sa izmenjenim sadržajem to se i jugoslovenski standđardi moraju revidovati i uskladiti sa njima. Prema novoj koncepciji, Komiteta ISO TC 164, svi standardi za mehanička ispitivanja biće istog sadržaja i za čelik i za bakar na pr., a razlike u nekim specifičnim detaljima će se navoditi u napomenama .