JUS standardizacija

kle l1O god. pre Taylora, govori se O ispitivanjima Toše Seleskovića, inženjera Vojnotehničkih zavođa u Kragujevcu, radi iznalaženja ekonomičnih režima rezanja. Obim tih ispitivanja je kroz proteklih skoro 80 gođina rastao dotle đa se danas ona obavljaju u brojnim institutima u svetu i u još brojnijim laboratorijama većih metaloproizvodjačkih pređuzeća, posebno u razvijenijim industrijskim zemljama. (U "Institutu za alatne mašine i ala te" u Beogradu rađi se od kraja 1964.do danas na temi "Ispitivanje obradljivosti domaćih materijala domaćim alatima". U ovome je učestvovao u početku i "Institut za strojništvo" iz Ljubljane, koji je radđio, a i dalje rađi, i na svojim sopstvenim ispitivanjima u ovoj oblasti. Radovi iz ovog područja se obavljaju još i na Mašinskom fakultetu u Kragujevcu, na Fakultetu tehničkih nauka u Novom Sadu, u Institutu Prvomajske u Zagrebu, a u manjoj meri i u drugim radnim organizacijama i instituciDama). Rezultati proizašli iz tih radova najčešće su dolazili u širu javnost u vidu preporuka u vezi sa režimom rezanja, a nešto redje kao podaci o obradljivosti materijala, u prvom ređu čelika. Katalozi proizvodjača alata skoro uvek sadrže i preporuke za režime rezanja. Uporedjivanjem pođataka iz raznih izvora može se odmah ustanoviti:

– da su oni različiti i ako su dati za "isti" materijal i "isti" alat, bar po nazivu isti,

- da, po pravilu, nedostaju podaci o uslovima pod kojima su dati režimi dobijeni, odnosno pod kojima se oni mogu koristiti.

Očigledno je da su uslovi rezanja i postupci ispitivanja različiti, medjusobno neus-– kladjeni, što čini da i rezultati ispitivanja ne mogu biti upoređivi. Krajnja posledica svega ovoga je nemogućnost postizanja dobrih rezultata u praksi obrađe metala, tj. smanjena upotrebna vrednost podataka potrebnih i vrlo korisnih za dobro postavljanje i izvodjenje tehnologije obrade. Takvo stanje je dovelo do toga da se u ISO-u obave radovi iz kojih je proizašao Medjunarodni stanđard ISO 3685 - 1977 "Ispitivanje postojanosti alata za obradu na strugu".

Obrada na strugu je došla prva na red, svakako zato što je to u oblasti rezanja najobimnije korišćeni proces. Drugi razlog bi ležao u jednostavnosti reznog dela strugarskog noža, pa je prirodno da se sa njim poČčČne, pogotovu kađa se uzme u obzir da je vrh noža osnovni oblik za rezni deo ostalog alata.

Rad u ovoj oblasti medjunarodne standardizacije se nastavlja. U toku je izrada ISO - standarda za ispitivanje postojanosti glodala.

Predlog JUS K.Al.OO1l, koji se u celini oslanja na stanđard ISO 3685 - 1977, sadrži u osnovi nameru da se standardđdizuju uslovi za ispitivanje postojanosti strugarskog noža, sa mogućnošću· primene kako u istraživačkim ustanovama tako i u Pproizvodnim organizacijama.

Obezbedjivanjem standardnih uslova i standardne metodologije ispitivanja treba da se postigne:

–- da rezultati dobijeni iz različitih izvora budu medjusobno upoređdivi i tako dobiju širu mogućnost korišćenja;

– da se rasipanje vrednosti dobijenih na osnovu ispitivanja svode na najmanju meru.

Odmah treba reći da ovo ispitivanje postojanosti alata nije predvidjeno kada se proverava alat prilikom preuzimanja. U standardu se ne utvrdjuju uslovi za prijem alata, prema tome on se ne može koristiti u tu svrhu.

S druge strane ovakva ispitivanja mogu da posluže rešavanju drugih zadataka. Tako predmet ispitivanja može da bude:

-– odredjivanje obradljivosti nekog materiTjala; -– uporedjenje alata, npr. od različitog materijala, različite geometrije vrha i tome slično; _

-– uporedjenje sredstava za hladjenje i podmazivanje, koja se koriste prilikom rezanja;

- odredjivanje preporuka u vezi sa režimima rezanja.

Da bi se obezbedili: uporedjenje rezultata ispitivanja i svodjenje rasipanja njihovih brojnih vrednosti na minimum, rad na izradi standarda je trebalo da obuhvati sve činioce koji se pojavljuju pri ispitivanju, bilo da su oni materiJalne ili organizacione prirođe; njih je trebalo određiti, standarđizovati i OmOogućiti da sve one veličine koje nisu predmet ispitivanja, ostanu kao konstante. Te konstante (npr. materijal koji se obradjuje) treba da budw iste ne samo u toku jednog niza eksperimenata, nego i

u svim eksperimentima koji imaju isti cilj, nezavisno od toga gde i kađa se oni izvode.

Kao što se dalje može zaključiti, eliminisanje uticaja činilaca koji nisu predmet odredjenog ispitivanja, a učestvuju u njemu, nije jednostavno. Medjutim, taj posao je vrlo značajan za valjanost dobijenih rezultata.

Prilikom ispitivanja režima rezanja, dovoljno je npr., da dva obratka ođ inače istog čelika, ne budu iste metalografske strukture, pa da rezultati istraživanja

229