JUS standardizacija

Bilo kakva procena, implicitno ili eksplicitno podrazumeva poređenje. | procena kvaliteta merenja takode obuhvata poređenja. To može biti poređenje sa sličnim merenjima, kada se radi o preciznosti, ili to može biti poređenje sa nekon': referentnom vrednošću kada je U pitanju tačnost. Ovaj koncepti poredenja Je preteča moderne statističke nauke, i zapravo se samo uz njenu pomoć može ı kvantifikovati na odgovarajući način.

Sa stanovišta statistike, bilo koje merenje može da se posmatra kao nasumično izvlačenje jednog iz izvesnog

skupa sličnih merenja. Relativna jednostavnost ove po-

stavke nije bez primedbi. Na primer, šta se podrazumeva pod onim „slično? No, i pored ove ı drugih mogućih primedbi, ideja da se svako merenje posmatra kao član neke statističke populacije je krajnje plodonosna ı omogućava da se odgovori na pitanje postavljeno na samom počeiku ovog izlaganja: „Kako proceniti kvalitet merenja?”. Odgovor je jednostavan: „Odredđivanjem svojstava statističke populacije ili sveukupnosti Čiji je to merenje član”.

Statistička populacija merenja ne mora da postoji u prirodi. Nju realizuje Čovek ı ona nastaje zapravo samo u kontrol, nekog procesa, bilo da Je to proizvodni proces ili proces merenja.

Odemo li za trenutak i malo dalje, nameće se Još jedno korisno uopštavanje. Očigledno je, naime, da je svako merenje ćian mnoštva statističkih sveukup nosti, zapravo beskonačno mnogo sveukupnosti. | kod konačnih populacija, kao Sto su populacıje demografskog tipa, svaki član takve sveukupnosti je ujedno ı član mnogih drugih, u Isto vreme.

Ljudsko biće, naprimer, kao član demografske populacije, pripada ı populaciji gradana jednog grada, popu laciji stanovnika jedne države, populaciji pripadnika jedne rase, populacıji bića Jednog pola, populacıji imaoca jedne krvne grupe ıtd.

Ili, naprimer, količina sumpora može da se odreduje u mnogim prirodnim materijalima, u proizvodima nafte koji nemaju fosfora i azota, u teškim proizvodima od nafte, metodama spaljivanja u prisustvu Čistog kiseonika, spaljivanja u plamenu definisanih karakteristika, u kvarcnoj cevi, itd. ıtd. Dakle, imamo populacije istorodnih materijala, istih metoda odredivanja itd.

Stoga se, kao prvi zadatak u oceni merenja, nalaže svrstavanja merenja u odgovarajući skup Ili skupove. Ako je ovo prvi zadatak, ne znači ı da je najjednostavniji. Pored statističkog znanja neophodno je poznavati i proces kojim se merenje ostvaruje ıli obavlja, kao ı pravu svrhu procesa ocene merenja. Mora se dakle usredsrediti na pitanje: „Čemu dato merenje služi?”.

Kada su odgovarajući skupovi definisani, dolazi na red drugi zadatak — proučavanje datog skupa. Za taj deo odnosno zadatak koriste se, naravno, statističke metode na bazi uzoraka uzetih ız populacije. Pristupačnost računa-

Standardizacija, 1982./br. 5—

ra dozvoljava obradu daleko obimnijeg materijala. Tako se dobijaju podaci, u najmanju ruku, o srednjim vrednostima ı varijansama, no gdegod je moguće ide se i dalje kako bi se dobila informacija o obliku ı prirodi raspodele. Još jedan aspekt merenja ima neobično veliku važnost — Zavisnost rezultata meranje od uslova pod kojinia je ono izvršeno. ·

Mnogi ćinioci doprinose promenijivosti rezultata merenja, odnosno odredivanja: način uzimanja ı obrazovanja uzorka, izvođač, korišćeni instrument ili oprema, način kalibracije opreme, a posebno uticaj okolne sredine — temperatura, viažnost, atmosferski pritisak, zagadenost vazduha ite.

U cilju otklanjanja promeniljivosti rezultata merenja usled uticaja uzori ka, najidealnije bi Dilo ispitivanje sprovoditi na identičnom uzorku. Medutim, kako u najvećem broju slučajeva u praksi materijal na kome se vrši Ispitivanje bude razoren ili izmenien. u praksi se ispitivanja sprovode na nizu uzoraka uzetih iz homogene partije Idiei\jaid, IE Ju S5t0Ud VeEOIHGd VdŽdI) UliCGdj HOIOGEIOSLI materijala. Imajući u vidu da su proizvodi nafte u velikoj meri homogeni materijali, ili barem u takvom stanju da homogenizovanje ne predstavlja problem, problematika uzorkovanja i obrazovanja uzordka milje OSODItO kompleksna.

Svaki dobar opis postupka neke metode ispitivanja, Čiji je rezultat kvanitativni prikaz, dakle merenje, definiše što Je moguce uže za praktične svrhe uslove pod kojima su ispitivanja izvršena. Na primer, u hemijskoj analizi se, u opštem slučaju, daju u veoma uskim granicama temperatura, koncentracija reagensa, način kalibracije instrumenata i slični činioci. Pa ipak, i pored svih predostrožnosti, retko se naiđe na dobro slaganje rezultata određivanja u različitim laboratorijama, a takođe ı prilikom paralelnih proba u istoj laboratoriji.

Poznato Je, takođe, da je promenijivost rezultata u apsolutnom iznosu daleko veća kada određivanje ili ispitivanje istog materijala sprovode različiti izvođači, na različitim aparatima, a ne retko ı Jako udaljeni prostorno, što pored uticaja okruženja uvodi ı vremensku distancu kao činilac koji doprinosi promenljivosti rezultata, nego kada to ispitivanje vrši isti izvodać, na istom aparatu u kratkom vremenskom razmaku.

Za največi broj slučajeva u praksi su dovoljne ocene kvaliteta merenja u ta dva ekstremna uslova promenljivosti koje nazivamo uporedivost i ponovljivost.

U prvom slučaju, dakle, govorimo o ispitivanju, odnosno merenju u uslovima uporedivosti (reproduktivnosti), a u drugom o uslovima ponoVvljivosti.

Ova dva termina su praktično Jugoslovensko tumačenje enqleskih pojmova „ reproducibility” ı repetability", za koje je najadekvatniji izraz. u našem jeziku jedna ista ı ec. Ža utehu napomenimo da se ı francuski jezički po-

233