JUS standardizacija
standardi ı propisi u jugoslaviji
STANDARDIZACIJA |I KVALITET PROIZVODA KAO JEDAN OD USLOVA BRŽEG UKLJUČIVANJA JUGOSLAVIJE U MEĐUNARODNU PODELU RADA
Zoran Milivojević, dipi. ing.
Peferat saopšten na Savetovanju „Standardizacija 82“, Ohrid, 14 i 15. oktobra 1982. godine.
Razvoj privrede u Jugoslaviji, pored unutrašnjih, nailazi na sve veće poteškoće pri uključivanju u međunarodne ekonomske tokove. ·
Probijajući se s novim industrijskim proizvodima na zapadna tržišta Jugoslavija se bori sa različitim vrstama ograničenja i pored relativne otvorenosti ovih tržišta prema njoj. Te teškoće se kreću od stalnih poremećaja međuvalutnih odnosa, nestabilnosti monetarnog sistema, ekstremnog povećanja kamata, preko naše niske društvene produktivnosti rada, nekonkurentnih cena, do neodgovarajućeg kvaliteta naših proizvoda i sporog (uz to često pogrešnog) uključivanja u savremeni tehničko-tehnološki razvoj proizvodnje.
Stepen uključivanja jugoslovenske privrede u međunarodnu podelu rada je veoma nizak i ne odgovara ukupnom stepenu razvoja zemlje. Učešće našeg izvoza u svetskom uvozu smanjeno je sa 0,53 % u periodu 1966 1970. na 0,48 % (1971 — 1975) i na samo 0,44 % u periodu 1976 — 1980. godine. Do smanjenja učešća našeg izvoza u svetskom uvozu došlo je u razmeni sa razvijenim zemljama Zapada, i to sa 0,40 % u periodu 1966 — 1970., na 0,32 % (1971 — 1975) i na samo 0,25 % u periodu 1976 — 1980., pri čemu u 1980. godini na 0,23 %. Učešće izvoza robe u društvenom proizvodu u 1980. godini bilo je 16 %, a u ukupnom prihodu organizacija udruženog rada, prihod ostvaren iZvozom je manji za 5 %. Uvoz robe je dvostruko veći od izvoza.
Najznačajniji uzroci navedenih problema su: autarkična razvojna politika, prevelika zavisnost od uvoza, minimalan izvoz kvalitetnih proizvoda, neadekvatno funkcionisanje sistema ekonomskih odnosa sa inostranstvom, rastuća inflacija, neodgovoran uvoz stranih tehnologija, liberalna kupovina licenci i nepostojanje sopstvene strategije tehnološkog razvoja.
Tehnološki razvoj, uvoz tehnologije i kupovina licenci
Standardizacija 1982/br. 11—12
u ovom nabrajanju mogli su da budu i na značajnijem mestu, imajući u vidu posledice koje su izazvali.
Uvoz tehnologije, preko koga su, u početnoj fazi pota u organizacijama udruženog rada, ili kroz udruživanje istraživačkih potencijala organizacija udruženog rada i njihovog povezivanja sa istraživačkim institutima i naučnim organizacijama. Umesto toga, u privredi Jugoslavije je započeo proces cikličnog uvoza tehnologija kojim je zaustavljen, praktično blokiran, naučno-istraživački rad i samostalni razvoj. Takvim procesima je stalno pajačavana zavisnost naših organizacija udruženog rada od inostranih partnera koji su ovim vidom saradnje uspostavljali i učvršćivali monopolske pozicije na našem tržištu.
U vezi sa ovim treba napomenuti da 98 % ranije zakljuČenih licencnih ugovora sadrži jednu ili više restriktivnih klauzula kao što su: plaćanje rojaliteta za patent i posle isteka roka patentnog prava, zabrana izvoZa proizvoda urađenih prema uvezenoj tehnologiji, obaveza kupovanja repromaterijala, sirovina i komponenata od prodavaca tehnologije, ili firmi koje on odredi, zabrana korišćenja uvozne tehnologije po isteku ugovora, zabrana razvoja uvezene tehnologije i tako dalje. Prema jednoj analizi (Savezni zavod za patente), objavljenoj 1980. godine, u 83 % ugovora naše organizacije su bile obavezne da od inostranog prodavca tehnologije ili od firme koju on odredi uvezu sirovine, repromaterijal i komponente, a istovremeno u preko 89 % analiziranih ugovora bio je zabranjen izvoz proizvoda urađenih po uvoznoj tehnologiji. Ovakvi ugovori sigurno ne doprinose ostvarivanju cilja povećanja izvoza i smanjenja uvoza. Oni bi bili u skladu sa interesom naše zemlje kada bi se kroz ugovore o kooperaciji sa inostranim firmama obezbedilo uključivanje jugoslovenske privrede u međunarodnu podelu rada.
Takav tehnološki razvoj je stvarao prepreke i za sprovođenje standardizacije, posebno u odnosu na tipizaciju i unifikaciju proizvoda, jer je neminovno uslovljavao proizvodnju i eksploataciju širokog asortimana različitih ti-
539