JUS standardizacija
sanje zaštitnih debljina izloženih delova omotača skloništa osnovne zaštite uzimaju se doze koje bi apsorbovala nezaštićena i nezaklonjena lica, i to od 200 Sv do 700 sv“, zavisno od obima zaštite skloništa.
Zaštitno svojstvo skloništa prema požaru izražava se minimalnom dozvoljenom zaštitnom debljinom onog dela z#kloništa koji može da bude neposredno izložen požaru. Za skloništa osnovne zaštite ova debljina ne može da bude manja od 40 cm. Ako se sklonište nalazi u zoni velikih požarnih opterećenja preporučuju se da se zaštitna debljina betona poveća još za 15 cm. Zaštita od otrovnih materija koje se mogu naći u vazduhu kao kapljice, para ili aerosoli postiže se hermetičkim zatvaranjem svih otvora na skloništu koji su u kontaktu sa spoljašnjom atmosferom, s jedne strane, i prečišćavanjem (filtracijom) spoljašnjeg svežeg vazduha koji se dovddi u sklenište, s druge strane. Na tom putu vazduh prolazi, preko peščanogli ili mehaničkog pretfiltra, kroz apsolutni filtar a zatim i kroz kolektivni fiitar, tj..filtar sa impregniranim aktivnim ugljem koji upija i zadržava kontaminante u gasno-parnom obliku.
Obim zaštite skloništa osnovne zaštite može da se izrazi efikasnošću skloništa, pod kojom se podrazumeva odnos broja skloništa na ugroženom području koja će izdržati mehaničke efekte, prema ukupnom broju skloništa na tom području. S obzirom na karakter nuklearne eksplozije, ugroženo područje uvek se javlja kao kružna površina čiji poluprečnik može da se odredi iz dijagrama na sl. 1. Efikasnost skloništa osnovne zaštite kreće se od 0,75 do 0,925. Dalje povećanje efikasnosti nema ekonomsko opravdanje jer neznatno povećanje efikasnosti nesrazmerno utiče na povećanje troškova izgradnje skloništa. Smatra se da nezaštićeni ljudi mogu bez većih povreda da podnesu dejstvo vazdušnog udarnog talasa do 20 kPa, jednokratno trenutno ozračenje po celom telu dozom od 1 Sv toplotno ozračenje od 80 do 120 kJ/m? (2—3 cal/m”)" po celom telu, a kao dopuštena koncentracija (bez zaštitne maske) uzima se 0,5 otrovne materije u 1 mŽ vazduha. Smrtnost (letalitet 99 %) nastupa kod natpritiska vazdušnog udarnog talasa od 100 kPa, jednokratnog trenutnog ozračenja po celom telu dozom od 6 Sv, toplotnom ozračenju po celom telu od 200—400 kJ/m? (5—10 cal/cm? , a smrtna je doza koncentracija otrova od 50—500 mg/m3.
Skloništa osnovne zaštite neophodna su za preživljenje na područjima koja prema proceni mogu biti izložena efektima oružja na granici letaliteta (99 %) i večim, dok se na manje izloženim površinama ljudi mogu zaštiti i u
objektima ili prostorijama manjeg obima zaštite, kao što.
su skloništa dopunske zaštite i raznovrsni veštački i prirodni zakloni.
Radi lakšeg određivanja potrebnog obima zaštite skloništa sastavljen je dijagram pomoću kojeg mogu da se odre-
Standardizacija 1985./br. 1—2
' visina eksplozije
de udaljenosti od epicentra nuklearne ekspozije energetskog ekvivalenta 1 kt na kojoj se javljaju:
— natpritisak vazdušnog udarnog talasa od 100 kPa;
— doza zračenja od 4 Sv.
— toplotno zračenje 400 kJ/m? (10 kal/cm?).
Za druge energetske ekvivalente udaljenost se za iste efekte natpritiska i toplotnog žračenja povećava za vrednost trećeg korena iz energetskog ekvivalenta izraženog u kilotonama (sl. 1).
e udaljenost od epicentra
SI. 1 — Efekti nuklearne eksplozije jačine 1 kt
Od graditelja skloništa traži se da ispune sve zahteve koji se odnose na obim zaštite. Da bi konstrukcija mogla podneti predviđena opterećenja, potrebno je da se gradi, po
-
4 Jedinica za apsorbovanu dozu jonizirajućeg zračenja je grej (grey) — (oznaka Gy). Grej je izvedena jedinica SI. Grej je apsorbovana doza u telu čija je masa 1 kilogram a kome je, jonizirajućim zračenjem stalne gustine energetskog fluksa, unesena energija od 1 džula.
1J 1Gy= ——
;1 Gy= 100 rad. 1 kg
Jedinica za ekvivalentnu dozu jonizirajućeg zračenja je sivert (sievert) — (oznaka Sv). 1 Sv = 100 rem.
B. Vandot, Tehničko-ekonomski aspekti projektovanja i izgradnje skloništa za zaštitu stanovništva, ,,Izgradnja i opremanje skloništa”, Kranj 1977.
Kalorija, kao jedna od osnovnih jedinica u starom koherentnom sistemu jedinica nauke o toploti, više nije dopuštena za upotrebu. Umesto nje se za energiju, rad i količinu toplote · upotrebljava džul (joule) — (oznaka J). Odnos kalorije prema džulu iznosi: 1 cal = 4,1868 J.