JUS standardizacija

Ulaz u sklonište, po pravilu, sačinjavaju ulazni hodnik sa najmanje dva horizontalna ili kosa zaloma, proširenje ispred ulaznog otvora i ulazni otvor. Za sklonište koje se nalazi u podrumskoj prostoriji zgrade, ulazni hodnik izvodi se paraleino sa ulaznim otvorom uz proširenje kojim se omogućuje da se svetli ulazni otvor i svetli otvor ulaznog hodnika ne smanjuju kada su vrata otvorena.

Ulazni hodnik i proširenje ispred ulaznog otvora otporni su na mehanička dejstva, smanjuju radijaciona dejstva na dozvoljenu meru, štite ulazni otvor od direktnog dejstva parčadi i požara. Ulazni hodnik u podrumu mora da izdrži opterećenje od ruševina i ne ojačava se na druga opterećenja. Ulazni hodnik samostalnog skloništa dimenzionira se, međutim, na osnovno i naročito opterećenje, pri čemu se opterećenje od udarnog talasa od eksplozije uzima i sa spoljašnje i sa unutrašnje strane istovremeno. Radijaciono opterećenje smanjuje se u zavisnosti od dužine svakog pravolinijskog dela hodnika, njegovog svetlog otvora i broja zaloma. Pri tome važi pravilo da se veća zaštita od zračenja postiže dugačkim i uskim hodnicima sa više pravougaonih zaloma. Kratki i široki hodnici nemaju nikakvu zaštitnu vrednost u tom pogledu.

iz ovog razloga dimenzije ulaznih hodnika ne smeju da budu veće od normiranih. Otvori u dvonamenskim objektima, koji se iz funkcionalnih razloga ne mogu izvesti prema normiranim vrednostima, mogu se koristiti samo u vreme mira, a kad prestane mirnodopsko korišćenje, otvor se mora zatvoriti i isključiti iz upotrebe.

Ulazni otvor u sklonište zatvara se vratima, koja su zbog konstrukcije ulaznog hodnika i proširenja ispred otvora posredno izložena ratnim dejstvima. Vrata moraju da budu otporna na odbijeni natpritisak udarnog talasa eksplozije i nepropusna za prodiranje kontaminiranih materija. Odbijeni natpritisak uzima se, po pravilu, u dvostrukom iznosu opterećenja od udarnog talasa eksplozije. Vrata mogu da budu proizvedena od čelika ili od armiranog betona, odnosno kao spregnuta konstrukcija. Vrata moraju imati atest da ispunjavaju uslove za serijsku proizvodnju. Ulazni otvori u dvonamenske objekte, koji su iz funkcionalnih razloga većih dimenzija od onih koje su propisane za skloništa i koji mogu da budu neposredno izloženi ratnim dejstvima, zatvaraju se sredstvima koja su otporna na proboj parčadi, odbijeni natpritisak udarnog talasa eksplozije i na požar i nepropusna za podiranje kontaminirah materija. Odbijeni natpritisak iznosi 250 kPa za obim zaštite od 100 kPa, 700 kPa za obim zaštite od 200 kPa, a čak 1050 kPa za obim zaštite 300 kPa. Da bi sredstvo za zatvaranje otvora moglo da poseduje sva propisana zaštitna svojstva, najpogodnija je njegova izrada od armiranog ili spregnutog betona. Debljina krila armiranobetonske pregrade limitirana je na 40 cm, što zadovoljava uslov zaštite od probijanja parčadi eksplodiranih ubojnih sredstava. Zaštita ovih otvora od radijacionih op-

22

terećenja obezbeđuju se, međutim, dodatnom masom. ·Dodatna masa određuje se iz uslova da zbir svih površinskih gustina elemenata nije manji od 1800, 2000 odnosno 2200 kg/m? za obim zaštite od 100, 200 odnosno 300 kPa. Otvor u dvonamenski objekat, koji se zatvara armiranobetonskom pregradom debljine 40 cm, mora se dodatno zaštititi betonskim blokovima ili drugim montažnim elementima — materijalom, čija masa treba da iznosi najmanje 800, 1000 odnosno 1200 kg/m? — koji su stabilni na prevrtanje usled dejstva potresa. Ako postoji mogućnost, mirnodopski otvori dvonamenskih objekata, mogu se po potrebi i zatrpati zemljom.

Razume se da dvonamenski objekti moraju da imaju potreban broj ulaza izvedenih u skladu sa normativima za skloništa za upotrebu u vreme rata.

S obzirom da postoji mogućnost da ulazi u skloništa i dvonamenske objekte budu zatrpani ili oštećeni za vreme napada, svako sklonište idvonamemski objekat mora da ima pomoćni izlaz za evakuaciju lica iz havarisanog skloništa. Pomoćni izlaz sačinjavaju, po pravilu, horizontalni hodnik i vertikalno okno koji vode van zone mogućih ruševina. Propisane su minimalne dimenzije svetlih profila i zalamanje trase koje moraju da se strogo poštuju, kako se ne bi poremetila posredna zaštita izlaznog otvora od natpritiska i radijacionih opterećenja. Izlazni otvor zatvara se kapkom (ređe vratima) koja su otporna na pritisak i koja se hermetički zatvaraju (videti tabelu)

Ustava ulaza je tampon-prostorija između ulaza koji je u dodiru sa spoljašnjom sredinom i prostorija skloništa ili dvonamenskog objekta. Njena funkcija je prvenstveno zaštitna, kako u pogledu daljeg smanjenja doze radioaktivnog zračenja (naročito na ulaznom otvoru) koje prodire u ustavu, zatim znatnog smanjenja požarnog opterećenja na unutrašnja vrata ustave i sprečavanja direktnog prodiranja kontaminiranog vazduha iz spoljašnje atmosfere u prostoriju za boravak ako je u tim uslovima neophodno ulaženje i izlaženje specijalizovanih ekipa za RBH zaštitu. Komuniciranje za vreme trajanja opasnosti može se dozvoliti samo ako sklonište ili dvonamenski objekat ima opremljenu prostoriju za dekontaminaciju. Ustava ulaza je ujedno važan element sistema za provetravanje skloništa. Naime, preko ustave se evakuiše istrošeni vazduh iz skloništa posredstvom protivudarnih ventila za regulaciju natpritiska.

Ustava pomoćnog izlaza se primenjuje iz sličnih razloga kao ustava ulaza. S obzirom da je zaštita izlaznog otvora mnogo efikasnija od zaštite ulaznog otvora (zbog manjih dimenzija hodnika i okna pomoćnog izlaza), ustava pomoćnog izlaza nije obavezna za vrlo mala i mala skloništa (do 50 lica).

Prostorija za boravak je osnovna prostorija skloništa koja se oprema za dugotrajni neprekidni boravak u trajanju od 7 dana. Ova prostorija je zbog svojih dimenzija po-

Standardizacija 1985./br. 1—2