Nova Evropa

srednje Dalmacije, najšira i najbogatija, sa najbrojnijim, najboljim, i najvećim lukama, sa otocima velikim i napučenim, koji ju štite kao velike prirodne djemije, U sredini le srednje naše obale, u matematskom središtu našega primorja, malazi se Split, sa svojom dvostrukom lukom, a u zaledju odgovaraju toj najvećoj luci naši najplodniji i najbogatiji predjeli,

Historija potvrdjuje omo što nam geografija kaže, Još u predrimsko doba bijahu na teritoriju splitskom grčke naseobine: u Trogiru, Splitu, Stobreću, Klisu, Isto tako ma suprotnim otocima, — Visu i Hvaru, U doba rimsko: Salona, koja leži u današnjoj sjevernoj luci Splita, u vranjičkoj luci, bijaše nesamo najvažniji politički i kulturni centar rimske Dalmacije, nego i najači trgovačko-pomorski emporij, sa prometnim Dpodručjem sve do preko Drine i Save, sa stanovništvom dvostruko većim od današnjega Splita, najvećeg našeg primorskog grada,

Šest velikih cesta stjecalo se u staroj Saloni, i razgranjavalo u cijeli onda poznati svijet: preko Trogira, sjeverozapadne Dalmacije, i zapadne Hrvatske, na Sušak-Rijeku (Tersatica), Akvileju, i u italsku cestovnu mrežu; preko Klisa i Muća, na Sisak; preko Trilja na Cetini {Tilurium) — na Zenicu, Drinu, i Srijemsku Mitrovicu {Sirmium); preko Čitluka na Savu, i u panonske ceste; isto preko Čitluka na tromedju Dalmacije, Bosne i Hercegovine, i dalje u dolinu Save; preko Omiša i Neretve, do Lješa; preko Županjca (Delminium) i Sarajeva, na Drinu, te dalje na Balkan, Rimske ceste išle su najprirodnijim putevima, i one su u cijeloj Evropi bile najsigurniji putokaz kuda promet ima da se razvije, te je utvrdjeno, da su korisme i aktivne one željezničke pruge koje idu tragom rimskih cesta, Zar taj putokaz ne mora da i nama pokaže siguran put kojim da tražimo glavni izlaz na more? Taj izlaz vodi na Split, gdje je u grčko i rimsko doba bila glavna luka, gdje je u doba hrvatsko, vizanfiijsko, i mletačko, bio najveći promet, gdje je moćni Dijoklecijan podigao sebi palaču, gSdje su knezovi i kraljevi hrvatski stolovali, gdje je bosanski Hrvoje kanio da stvori centar jake države, — Split, za kojim se i danas omiču želje i nastojanja sanjara o minulim imperijama i prevlasti na Jadranu,

Prirodne ljepote, slikovitost, sunčanost, i spomenici umjetnosti, osvajaju u svakoj tačci Dalmacije, nadasve u Dubrovniku, tom cvjeknjaku Dalmacije, Nu u Splitu iznad svega osvaja veličanstvenost položaja na moru. Dojam solinskih ruševina, Dijoklecijanove Palače, Mauzoleja i Peristila, blijede pred pogledom sa Marjana, odakle puca vidik na dvostruko more, na prostrano polje, na dominantni položaj Grada, a! najviše na veličajnost splitskih Тика, sa neograničenom

82