Nova Evropa

janske Renesanse crpli su snage i koristi svi evropski narodi, Njemačka prije Lesinga bila je pod kulturnim utjecajem Francuske, a njemačka filozofija, opet, našla je odjeka i u Francuskoj, i u Italiji, i t, d.,. Jedini je put kulturnog bogaćenja, primanje i navrtanje na vlastitu individualnost svih mogućih kulturnih vrijednosti, pa makar od koga one dolazile, Kultura je opća svojina čovječanstva.

Ono što se krije pod pojmovima »istok« i »Zapad«, dva su bitna momenta ljudske duševnosti; to su srce i razum, djelatnosti koje se medjusobno uslovljuju i dopunjuju, te koje se nikako ne smiju stavljati u opreku, Saznanje bez osjećaja mrtvo je i šturo, jer jedino prisnom toplinom srca zahvatamo neposredno živo bilo realnosti; ali, s druge strane, sama боја озјебајпогћ, bez discipline misli, znači vrzino kolo razuzdanih strasti, znači kaos proizvoljnosti i neobuzdanih istinkata.

Borba protiv intelektualističkih shvatanja kod nas je vrlo potrebna, To ipak nikako ne smije da znači kidanje sa Evropom, jer čemo baš u njoj naćiinajpodesnije oružje za tu borbu, Prekid sa zapadnom kulturom, i samodopadno zakukuljavanje u vlastitu izvornost i blagorodnost, moglo bi vrlo lako da nas dovede do uzdizanja vlastitih poroka, do obožavanja vlastitih teških man4. Jesmo li mi, mimo sva naša dobra svojstva, baš sušto otjelovljenje same »ljubavi, čovječnosti, i pravde«? Nijesmo li (bez razlike plemena i kulturne orijentacije) pokazali, baš u ovo deset godina slobodnog državnog života, vrlo često potpuno protivne osobine? Ne krije li se pod bježanjem od svega što je razumsko, i pod slavljenjem »iIstoka«, poezije i leđende, obožavanje onoga instinktivnoga i ispolinski nerazboritošga u našim родзу је та, 17 беба su se porodile strašne aveti koje su kočile naš napredak i sredjivanje naše države i naših odnosa? — Mi smo mišljenja, da sve nevolje koje su nas sustizale imaju svoj Slavni korijen baš u onome što se obično ističe kao naša пајdragocjenija osobina: u strasnosti, Ona je, inače, svojstvo vrlo potrebno u životnoj borbi, Jer je stvarateljica svega što је veliko u istoriji ljudskoj; ali, prepuštena samoj sebi, pogubna je kao što je pogubna svaka elementarna sila, kao vatra, voda, i potres, Neobuzdane stranačke mržnje, nepravičnosi, neuvidjavnost, neosjećanje odgovornosti prema javnom mišljenju, prevriljivost, nemoć podizanja do interesa za opće dobro, i t, d, dakle sve·svojstva i smjerovi vrlo udaljeni od »ljubavi, čovječnosti, i pravde« —, pojave su nerijetke u našem javnom životu, a one su imale i imaju svoj izvor baš u mutnoj sferi osjećajnosti, neukroćenoj i neuravnoteženoj razumom,

Ne radi se ovdje o apstraktnom klasifikatorskom intelektu

(ovaj ima svoje mjesto jedino u praktičkim pozitivnim naukama], ni o njedovu ledenu stavu naspram realnosti; njemu

131