O predstavničkoj vladi

181

осећају нужности да се од те злоупотребе уздржавају. Јавност је неоцењива. већ и кад спречује оно, за што нема могућности да се иоле разложно брани, — кад нагони на расуђивање, и кад сваког принуђава, да, пре него што радити почне, определи шта ће казати, кад буде позван да за своја дела одговара.

„Али, ако још није дошло, (може се рећи) доцније ће доћи време кад ће сви бити способони за гласање, и кад ће свему мушкињу и свему женскињу бити допуштено, да гласају за то што су за гласање способни; тада бар не може доћи до опасности сталежког законодавства. Јеђр као што ће бирачи тада народ сачињавати, они неће имати интереса који би се разликовао од општег интереса. Па баш ако би појединци и гласали још по приватним или сталежким побудама , већина неће имати таквих побуда; а као што тада неће бити оних, који не би били бирачи, и којима би они морали бити одговорни, утицај тајног гласања, којим ће се искључивати само што је од опште штете, биће сасвим од користи.

„Да н са тим ја се не саглашавам. Ја не могу мислити да би тајно гласање требало желити, баш и кад би народ био способан за гласање, и кад би добио опште право гласа. Пре свега, не би се могло предпоставити, у таквим околностима, да је тајно гласање нужно. Замислимо само стање ствари као што би оно по тој предпоставци било, замислило да би народ био опште васпитан, и да би сваки одрастан човек имао право гласа. Кад већ и онде, где бирачи само један незнатан део народа сачињивају, и где је већина народа скоро без васпитана, јавно мнење јесте, као што свако види да је, сила која, као највиша влада: била би сањарија предпостављати, да, над друштвом у коме сви читају, и у коме сви гласа имају, слахије и богаташи могу, противу воље свију, ширити икакву силу коју би и најмање тежко било са друштва збадити. Али како би ту заштита тајности била непотребна, контрола јавности била би нужна као и