Otadžbina

БЕЗДУШНИЦИ

123

трепериле у миријаде небесних светила : ах, све би то заман било ; јер сви ти чари васионини, еве те дражи непојамне самотворевине,ово неисцрпиво врело миријаде миријада живота, тај урнек вечитог реда и поретка, овај производ најсавршенијег разума —- ово величанствепо „све" — нити себе види, нити зна да постоји !.... Све је то вечита и страшна тама, нема, глуха, бескрајна поћ — хладнога гроба самртни тајац !!.... А човек, чедо природиног бесвешћа, малени трунак на труну васионину, искрица њеног гигантског разума, производ голог случаја, минијатура једног читавог света, — диже се као Феникс из пепела своје пра-праматере — природе, диже се да осведочи да постоји свет и у њему невидлкива, непојамна сила вечитог творења и вечитог рушења, да осведочи да постоји онај што нема ни почетка ни свршетка — да први прослави свемоћну силу што држи на карару читаве светове, да се први задиви лепоти белога света, да први са дна душе уздахне : «Тебе боже хвалим !..." Јес, јес — човек је загонетан.... Он је велики, узвишен — он је недомашан ! Па и опет како је бедан, несретан. Он често проклиње сат и дан кад је угледао овај легш божи свет Он је својим животом имао да створи на земљи рај, па у место тога он је створио пакао. Историја живота његова пуна је дела што бацају тамну сенку на лепо кме његово. Кад би се нешто његова мајка — природа — пренула у каквом другом разумном створу, но што је овај што се човеком зове — хај, она би тада поруменела од стида !... Она би зажелела да се с нова врати у оно блажено стање свога првашљег бесвешћа —• само да не гледа наказу свога идејала празну луштуру човечијег лика.... Збиља, каква се то учмнила погрешка, те је човек овакви какви је ? Ко усу у његову крв отровну мају мрзости, зависти, пакости. злобе, себичности, подлости, охолости, жудње за тира-