Otadžbina

110

МИСАО И ОСЕЂаЊЕ

сваког тела., сваког света, па бпо он спољни или унутарњи, адапција би била без смисла, закони еволуције апсурд и сва би се природа налазила у непојамном каосу Напред смо рекли да неки'мислиоци сматрају питање о слободи воље као питање неумесно, а међу њима по својој главитости, без сумње прво место заузима инглиски научар Бен Да чујемо шта он о томе говори. Питати, је ли вол>а слободна или не, вели Бен, значи толико исто , колико питати, је ли вид квадратан. Даље вели како ми немамо независнога ја, него је оно целина органског живота, скуп чињеница оиако исто као целина живота минералног. 1 Са овим речима обилази велико питање о слободи воље, велики мислилац и управ идол исггатача духа и живота наших дана. Обилазак је практичан, али велики зналац духа индивпдуалног не би могао своје начело провести до краја ни народног ни човечанског живота а да се не ували у неследствености, и да не потргне то питање ма у ком облику. Питање о слободи воље није проста игра речи као што је то узео знаменити Лок, а по њему и гласовити Бен, но је то питање у опште о слободи бића нашег, које се на послстку своди о интервенцији у дела природна и социјална и практичким последицама те интервенције — питање о могућности постављања извесних цељи, о могућности васпитања и средства за њ итд. Велики мислиоци згпадну обично у велике погрешке, то се десило знаменитом ФилосоФу Конту, кад је прогласио психологију као ништаву ствар; то се десило Спенсеру, кад је узео да се на познавању индивидуалног духа, дакле на самој науци психолошкој могу остварити рационална начела васпитања. па ето , то се дешава и Бену кад неће да улази у питање , без чијег се решења нагпа интервенција, као васпитачка, законодаваца итд. не можо никако разумети. 1 Тће »Ш ап<Ј Ле етоиопз стр. 498—51 ^