Danas

Kako je vajar Ivan Meštrović 1959. nakratko posetio Jugoslaviju Oprezni putnik na brodu "QUEEN MARY"

"Politika” |e 13. sepfembro 1997. godlne donela čianak: "Tifo je uzalud zvao Mešfrovica" uz zaključak da se i pored desefogodišnjih napora "jugosiovenskog vrha" u fome nije uspelo. ipak, Mešfrović |e bio u domovini jula 1959. godine. iz predosfronosfi, Mešfrovic se sa suprugom 24. juna 1959. godine, pre osfalih putnika, ukrcao u rezervisanu kabinu na brodu "Queen Mary". Isprafio ga je samo Lazar Liiic sa suprugom

Ostalo je malo poznato, pogotovo mlađim generacijama, o nesvakidašnjem životnom putu velikog umetnika, vajara Ivana Meštrovića. Ivan Meštrović rođen je u VrpoIju, Slavonija, 1883. godine, gde su mu roditelji živeli neko vreme, ali mu je - kako sam kaže - zavičaj i koren u Otavicama kraj Drniša u Dalmaciji, gde je kao pastir proboravio do četrnaeste godine. U zadarskom „Novom listu“ od 28. juna 1897. godine Nikola Adžija skrenuo je pažnju rodoljubive inteligencije na „izuzetnu obdarenost Ivana Gavrilovića Meštrovića,

sina Matingo iz Otavica općine drniške“. Izlišno je reći da je četrnaestogodišnji dečak tada bio bez škole i samouk. U Otavicama kraj Drniša čudno čudo kažu: Golobradi čoban britvom je, dok je čuvao ovce, rezbario likove Bana Jelačića, biskupa Štrosmajera i kanonika Račkoga, da su bili prepoznatiljivi, uz brojne preslice, čuture i ukrasne štapove rekao je zadarski „Novi list“. Mladi Meštrović je kasnije u Splitu dobio prve osnove crtanja i klesanja, da bi kasnije otišao na Bečku akademiju likovnih umetnosti, gde se upoznao sa nasleđem asirske, egipatske i drugih umetnosti, kao i u tehnici rada u mermeru, kamenu, bronzi i drvetu. Od tada počinje Meštrovićev uspon i afirmacija njegovog dela; ~kipar evropskih dimenzija"... ~on je u evropsku kulturu ušao silovito, prepun energije..." - takve i slične ocene pratile su njegove izložbe. Pažnju evropske umetničke javnosti posebno je privukla Jubilarna međunarodna izložba u Rimu 1911. godine, gde su u paviljonu Kraljevine Srbije bili izloženi njegovi radovi sa kosovskim motivima. U tom periodu je, u slavu pobedničkih balkanskih ratova KraIjevine Srbije, nastao i Meštrovićev „Pobednik“, koji je tek 1924. godine zauzeo svoje mesto - ali ne na terazijskom platou, kako je Meštrović to bio zamislio - već na beogradskoj kalemegdanskoj tvrđavi, gde je preživeo sva bombardovanja i ostao zauvek simbol grada Beograda. Posle sarajevskog atentata 1914. godine, Meštrović je napustio zemlju, tako da je Prvi svetski rat proveo po glavnim umetničkim centrimat-EvTope. To je i vrerhe nje-

govog angažovanja u Jugoslovenskom odboru u Londonu. U novostvorenu Kraljevinu Srba, Hrvata i Slovenaca - Meštrović dolazi već 1919. godine. To je period njegovog najplodnijeg stvaralaštva, kada je ostvario mnoge svoje zamisli i kada su nastala njegova čuvena monumentalna dela: Spomenik Štrosmajera u Zagrebu, Grgura Ninskog u splitskom Peristilu, spomenik Zahvalnosti Francuskoj u Beogradu, Grob Neznanog junaka na Avali - kao i mnoga dela po muzejima. Meštrović je bio i profesor zatim i rektor Akademije za umetnost u Zagrebu. Još 1912. godine postao je dopisni član Akademije nauka Kraljevine Srbije, a 1924. godine

redovni član Jugoslovenske akademije nauke i umetnosti. 1941. godine iz ustaškog zatvora spasava ga Stepinac. Meštrpvić tada odlazi u Italiju, zatim u Švajcarsku, da bi se 1947. godine stalno nastanio u Sjedinjenim Američkim Državama, najpre kao profesor univerziteta u Sirakuzi, država Njujork, a od 1955. godine u gradu South Bend, Indiana. Upravo taj period Meštrovićevog života ostao je najmanje poznat. Jedino se, prema podacima Vojnoistorijskog instituta u Beogradu vidi da su činjeni pokušaji kontaktiranja sa njim.

Pola veka kasnije ..Politika" je 13. septembra 1997. godine donela članak; „Tito je uzalud zvao Meštrovića" uz zaključak da se i pored desetogodišnjih napora „jugoslovenskog vrha“ u tome nije uspelo. Ipak, Meštrović je bio u domovini jula 1959. godine. Dolazak je organizovao jugoslovenski generalni konzul u Njujorku Lazar Lilić. Sticajem srećnih okolnosti u zaostavštini Lazara Lilića (1910-1984) sačuvana je obimna prepiska sa Meštrovićem iz vremena 1956-59. godine. Meštrović dotle nije lično poznavao Lilića, ali mu je o njemu pisao sin Tvrtko, koji je jedno vreme živeo u Bejrutu i često zapadao u velike neprilike, iz kojih ga je izvlačio Lazar Lilić, u to vreme [1949-

51) otpravnik poslova našeg Poslanstva u Libanu. To objašnjava Meštrovićev odnos i poverenje kojim mu se obraćao kao konzulu radi regulisanja nekih svojih situacija [oko prenosa urne sa pepelom njegove kćeri iz Kanade preko Njujorka u domovinu; takođe oko uspešnog pronalaženja njegove makete Kosovskog hrama, koja posle izložbe u Bruklinu nije vraćena Narodnom muzeju u Beogradu kome ju je on bio zaveštao i sl.). Prepiska između Meštrovića i Lilića proširila se i na istorijske događaje iz vremena Prvog svetskog rata. Bile su to teme od obostranog interesovanja, jer je Meštrović, kako je pomenuto, bio član Jugoslovenskog odbora u Londonu, a Lilić stručno obrađivao Krfsku deklaraciju. U tako stvorenoj atmosferi Meštrović je sa nostalgijom govorio o svom rodnom kraju i želji da još jednom vidi svoje gradove. Hrvatska politička emigracija pomno je pratila njegovo kretanje. Njeni su interesi bili da se Meštrović ne vrati u novu Jugoslaviju. Ipak, nije ga mogla sprečiti kad je

odlučio da krene za Evropu i usput obiđe i Jugoslaviju. Iz predostrožnosti, Meštrović se sa suprugom 24. juna 1959. godine, pre ostalih putnika, ukrcao u rezervisanu kabinu na brodu ~Queen Mary". Ispratio ga je samo Lazar Lilić sa suprugom. Ivan Meštrović je, dakle, tek pred svoju skoru smrt doživeo, jula 1959. godine da mu se ispuni davnašnja želja da još jednom vidi svoju domovinu, gde je bio dočekan sa poštovanjem i počastima, o čemu je izveštavala domaća i strana štampa toga vremena. Ovim autentičnim - do sada nepoznatim podacima - o životu i radi Ivana Meštrovića za vreme njegovog boravka u SAD počev od 1947. godine do smrti, upotpunjava se biografija našeg slavnog vajara. Ivan Meštrović umro je 17. januara 1962. godine u američkom gradu South Bend-u, Indiana. Sahranjen je u porodičnoj grobnici u Oiavicama. .

Zagorka Lilić

Pripreme za put: Prepiska sa konzulom Lilićem

Subota - nedelja, 11-12. jul 1998

Danas/15