Filatelista

Miodrag Vuković MKAKO GOD DA SE PIŠE — СПТТАМО СА

„JIUUL.B.JSKA KRAJINA

Krajem XIX veka, formulišući snažne italijanske iredentističke aspiracije prema određenim južnoslovenskim teritorijama koje su se u to vreme nalazile u sastavu Austrougarske monarhije, političar Graciadei Askoli (Grazladei Ascoli) uveo je prvi put pojam »Vemezia Giulia« pod kojim je obuhvatio područje Trsta, Goriške i Gradiške, Istre bez Krka, deo notranjske Kranjske i Kanalsku dolinu. Ovaj naziv ubrzo je prihvatila i zvanična Italija, da bi ga posle I svetskog rata proširila na zapadno kvarnerska ostrva (Cres, Lošinj i dr.), a 1924. i na grad Rijeku sa okolinom.

Prema italijanskom nazivu ovo područje, u kome je još za vreme Austrougarske ogromnu većinu stanovništva činio južnoslovenski živalj, uglavnom Slovenci i Hrvati, nazvano je na ensleskom 7he Julan March, na francuskom La Marche Julienne, na nemačkom Julische Mark, a tršćanski političar našeg porekla Josip Vilfan označio je celokupnu anektiranu teritoriju kao Julijskua krajinu.

Po izvršenoj aneksiji, Italija je 1923. podelila Julijsku krajinu na Tršćansku ı Pulsku provinciju- a Jedan deo pripojen je Videmskoj provinciji. Kada je početkom 1924. konačno anektiran i tzv. »Slobodni grad Rijeka« formirana je i Riječka provincija, da bi konačno 1927. bila posebno izdvojena ı Goriška. Juliskoj krajini, a posebno Trstu sa zaleđem, italijanski političari i stratezi namenili su ulogu ofanzivnog mostobrana prema Jugoslaviji, što je došlo do izražaja aprila 1941. kada je Trst poslužio kao slavno uporište i baza II italijanske armade u napadu na našu zemlju. 5

Када је septembra 1943. kapitulirala Italija, jedinice NOV oslobodile su jedan deo Julijske krajine, a avgusta 1944. u Trstu je osnovana ilegalna komanda mesta u okviru 9. slovenskog korpusa NOV. Jedinice 9. slovenskog korpusa prodrle su 28. aprila 1945. u tršćansko ргедgrađe Općine, a u borbama do 2. maja, u zajednici sa IV armijom oslobodile ceo grad, izuzev utvrđene crkve sv. Justa, čija se posada predala pridošlim novozelandskim trupama. Zbog ultimativnog vojno-političkog pritiska zapadnih saveznika naše jedinice povukle su se iz Trsta 12. јипа 1945. godine. Nakon toga, Juliiska krajina podeliena je u dve zone, u kojima su vojnu upravu vršile anoelo-američke (zona A sa Trstom) i jugoslovenske vojne vlasti (zona B).

Pariskim ugvorom od 10. februara 1947. najveći deo Julijske krajinme, ukupne površine od 7.618 km? i sa oko pola miliona stanovnika, pripao je Jugoslavii, i to celokupna zona B i jedan deo zone A. U delu zome A koji Je pripao Jugoslaviji funkcionisalo je 27 pošta u 26 mesta (u Puli su radile dve pošte). Ttaliii suv tom prilikom dodeljeni Beneška Slovenija, Kanalska dolina, Gorica, Gradiška, Tržič i predeo oko Donje Soče, dok ije od preostalog dela zone A oformljena Slobodna teritorila Trsta (Trst i severo-zapadma Istra). ukupne površine od 773 km?, koia je takođe podeljena na zonu A ı zonu B. Već od 1948. anglo-američke trupe pretvorile su zonu A praktično u italijansku provinciju. Prema odredbama Londonskog sporazuma od 5. oktobra 1954. izvršeno je definitivno razgraničenja između Jugoslavije i Italiie prema kome je Jugoslaviji pripala celokupna zona B, ukupne površine od 534 km?, dok je na račun zone A izvršena samo manja ispravka granice u korist Jugoslavije, tako što joj je priključen deo opštine Milje sa svega 1.200 hektara zemljišta i oko 3.500 stanovnika.