Jugoslovenski Rotar

God. 1795 udružene su srpska i nemačka opština a 1817 g. ispunjena je težnja Vrščana da njihovo mesto postane slobodna kraljevska varoš.

Već 1795 g. organizuju se zanatlije i trgovci. Zanatlije su 1818 g. dobile esnafske privilegije i tada je nastalo 7 srpskih i 6 nemačkih esnafa.

Oko 1830 g. razvilo se gajenje svilenih buba u tolikoj meri, da je Vršac postao centar banatske kulture svile.

God. 1840 imao je Vršac 15.403 stanovnika. Njegov atar je tada 4500 jutara vinograda, a susedna sela oko 3500 jutara. Računavši 40 akova vina po jutru, Vršac je tada prevazišao Budim, jedno od najznamenitijih vinogradarskih mesta.

U revoluciji za ocepljenje Mađarske od Austrije 1848—49 god. Vršac igra vidnu ulogu. Nemački deo njegovog stanovništva opredelio se većinom za Mađare, dok su Srbi ostali verni režimu. Kao što je poznato pokušaj Mađara krvavo je ugušen i tada je od 1849 do 1861 nastao znameniti Bahov režim. Za vreme pomenutog režima mnogo je urađeno. God. 1859—60 sazidana je nova gradska kuća a 1852 otvorena je niža realka. Za unapređenje trgovine i zanata ulagalo se isto mnogo truda. Na sve strane grade se novi putevi a 18 juna 1858 g. pušta se saobraćaju željeznička a 15 oktobra iste godine telegrafska stanica, te Vršac dolazi u vezu sa celim svetom a naročito sa civilizovanim zapadom.

Trgovina vinom dobija nov polet pošto je omogućen transport željeznicom, umesto dotadanjeg jedinog puta Dunavom preko Bazjaša. Isto tako i trgovina Zitaricama oZivljuje. God. 1852 podiže se prvi mlin koji se 1861 pretvara u parni. God. 1856 dozvoljavaju se dva pijacna dana u sedmici i četiri godišnja vašara. God. 1857 priređuje se prva izložba. vina.

I spoljašnost grada ulepšava se znatno za vreme Bahovog režima. God. 1854 dobija grad pravila za zidanje, uvodi se osvetljenje po ulicama, a mnoge se ulice kaldrmišu i ritovi isušuju. God. 1860—63 zida se velika katolička crkva, katedrala. 1868 osniva se Vršačka štedionica »Šparkase« koja je sve do 1918 g. bila najjači novčani zavod u celoj okolini.

God. 1870 Vršac je imao 21.437 stanovnika, a 1875 g. vinogradarstvo je postiglo najviši stepen. Vršac je tada imao 2225 posednika vinograda, a u ataru 8973 jutara zasađeno lozom čemu treba dodati i 8000 jutara u susednim selima, jer su ti vinogradi bili svojina Vršačana. Sa pravom su tada Vrščani mogli reći da je Vršac na svetu najjače mesto u proizvodnji vina, jer je godišnja berba davala oko milion akova vina.

Ali ubrzo je nastupeo slom. God. 1880 pojavila se filoksera koja je ubrzo uništila vinograde toliko, da je god. 1882 berba iznosila samo 50.104 akova vina. Vrščani su se već hteli da late drugog posla, ali je na inicijativu nekoliko agilnih vinogradara otpočelo obnavljanje Vinograda amerikanskom lozom. Tako je 1894 g. bilo pored 604 jutara starih i 1028 jutara novih vinograda, a 1911 u ataru Vršca, bilo je ukupno 4811 jutara vinograda koliko po prilici ima i danas. Danas Vršac zauzima vidno mesto u proizvodnji vina.