JUS standardizacija

- tehničkotehnološke nauke i razvoj dale su metode, opremu, uredjaje i razne sisteme za zaštitu od zračenja u svim delatnostima gde je zaštita od zračenja potrebna. _

Za ovako kompleksan i organizovan razvoj bila su odlučujuća dva sleđeća faktora: nuklearno oružje i perspektiva koje je nudila mirnodopska primena nuklearne energije.

Nuklearna oružja, odnosno vrsta i dimen= zije njegovog dejstva na ljuđe, okolinu

i materijalna đobra, zatim permanentna opasnost od stokova ovoga oružja raznih kalibara, doveli su neminovno do razvoja. zaštite od zračenja kao važne komponente u nacionalnoj bezbednosti jeđne zemlje, bez obzira na njen stav prema posedovanju i proizvodnji ·miklearnog oružja.

Perspektive mirnodopske primene nuklearne energije leže u činjenici što se odredjenom strategijom gorivog ciklusa i ko= rišćenjem brzih oplodnih reaktora, iz urana može dobiti energija koja za nekoliko puta nadmaša energiju sadržanu u svim svetskim rezervama fosilnih goriva (7). Prema jednoj ranijoj studiji (8) naše oskudne rezerve urana, pod pretpostavkom iskorišćenja izotopa urana 238, sadrže isto toliko energije 'kao i sve domaće rezerve uglja. Očigledno je, dakle, i potpuno razumljivo što je ova perspektiva dala posebne impulse za razvoj zaštite od zračenja, koji je nesumnjivo, izvanredno uspeo. Ova perspektiva dovela je do mnogih otkrića u oblasti fupdamentalnih nauka, filozofije, planiranja i tehničko=tehnoloških postuipaka i realizacija u oblasti zaštite od zračenja.

Ffekti sračenja i rizik osračivanja

stanovništva

Svako, pa i najmanje ozračivanje stanovništva predstavlja izvestan rizik, što znači da može dovesti do odredjenih štetnih efekata. Ako se štetni efekat manifestuje na nekoj od ozračenih.osoba zove se "somatski", a "nasledni", ako se pojavi kod potomaka neke ozračene osobe. Ovakva formulacija može da uplaši i zato se mora odmah reći da je rizik ozračivanja izvanredno mali za đoze koje se prihvataju u zaštiti od zračenja, da je manji odđ rizika mnogih klasičnih tehnologija i da se može smanjiti na željenu veličinu odredjenom politikom dozvoljenih doza ozračivanja. Procena veličine rizika ozračivanja stanovništva, jasno i profesionalno predstavlja veliki domet biomedicinskih nauka, a zasniva se na poznavanju efekata zračenja i relaciji ozračivanje-efekat.

34

»

Efekti zračenja prema ICRP (9) mogu da budđu stohastički i nestohastički.

Stohastički efekti ozračivanja ljuđi jesu

takvi efekti čija verovatnoća pojave, a

ne ozbiljnost efekata, zavisi ođ đoze zre=

čenja. U ove efekte spadaju nasledni i ne= ki somatski efekti, od kojih najveći prob=lem predstavlja pojava raka.

Nestohastički efekti ozračivanja jesu oni koji zavise od doze i za čiju je pojavu potreban prag doza, što znači, odredjena minimalna doza zračenja. “Na primer, nesto= hastički efekti su crvenilo kože, rađija= ciona bolest, katarakt očnih sočiva i jož neke nemaligne povređe. Ovi efekti se pojavljuju tek iznad odredđjenih doza ozračiva= nja.

Cilj je zaštite od zračenja da spreči nas= tajanje nestohastičkih povreda i đa ogra= niči verovatnoću nastajanja stohastičkih efekata.

| Nastajanje nestohastičke povređe spreča=

va se na taj način što se za profesional= ce dozvoljavaju đoze koje su đaleko ispod praga iznad koga se može pojaviti crveni= lo kože, katarakt očnih sočiva i druge slične povrede.

Verovatnoća nastajanja stohastičkih efe= kata ograničava se smanjenjem đoza koji= ma se izlažu veće grupe ljuđi, ili čitavo stanovništvo jedne zemije.

Rizik ozračivanja stanovništva, tj. vero= vatnoća pojave stohastičkog efekta (rak, leukemija i dr.) zasniva se na linearnoj zavisnosti izmedju pojave đatog efEbkta i primljene doze zračenja. Poznavanje ove relacije, koja je linearna, omogućuje đa se odredjenom politikom propisanih doza ograniči verovatnoća nastajanja stohastičkih efekata i oni sveđu na nivoe Koji se mogu prihvatiti uzimajući u obzir socijalne i ekonomske faktore.

Na primer, u oblasti zaštite od zračenja računa se da je faktor Tizyika_ga kancer izazvan zračenjem oko 1O *rem (rem je jedinica za merenje doza zračenja) (9). Ovo znači verovatnoću da se obolenje ra=Ka pojavi kod jedne osobe iz grupe od 1O.OOO osoba, u• kojoj je svaka primila dozu od približno 1 rem. Zahvaljujući poznavanju ovoga faktora i linearnoj zavisnosti dđoza-efekat, račun pokazuje sledđeće: ako grupa od dvadeset miliona stanovnika primi u proseku dozu od 5 mrem (1 rem = 1.OOO mrem), onda je verovatnoća da se na svaka dva miliona ovako ozračenih osoba pojavi samo po jedno smrtno oboljenje od raka. Pošto se u nuklearnoj tehno= logiji teži da prosečno wozračivanje stanovništva buđe na nivou em (milirem) gođišnje, a to je uz određjenu cenu i izVO-