Književne novine
PP_-ag 1 ya
e
8 ı E. 8—0
JOE -_.- Ut ju=""7 MMI
—
Života u zemlji.
. »jesenjinštinu«,
· MONOGRAFIJA ı O JESENJINU
\g najnovijoj monografiji o Jesenjinmm, za razliku od svih prethodnih, autor E. Naumov ne izbcBava složena i „zamršena pitanja dJesenjinovog „stvaralaštva Već pokušava da ih argumentovano “azjasni. Njegovo stvaralaštvo se u ovom slučaju razmatra u uskoj vezi s njegovom biogralijom na oDštem fonu literarnog i društvenog Glavni cilj MNnjige je da se pokaže pesnikova evO"ucija ođ seoskog pesnika do pisca »Ane Snjegine« i »Rusije sovjetske« Knjiga sadrži mnogo do sađa ne poznatog materijala i oma je irćnutno u svom rodu jeđinstvena suma arhivske građe i materijala o Jesenjinu, Knjiga se završava gla vom u kojoj Naumov pokušava đa odredi mesto i značaj Jesenjina u sov jetskoj lirici. »Pravilno primenjujući, kaže recenzet časopisa »Vaprosi literaturi««, poguban utficaj »jesenjinštine« i istorijsku neophodnost borbe protivu nje, ne zatvarajući oči pred činjenicom đa neki pesimistički motivi Jesenjinovog stvaralaštva još uvek mogu štetno da utiču, autor monografije ustaje protiv posmatranja Jesenjina Kroz On citira reči Lunačarskog »najkrupniji borac ro= tiv jesenjinštine bio je sam „Jesenjin« i zaključuje dđa »sam Jesenjin ne samo da mije favorizirao dđekađentne teme već se u sebi borio s njima pokušavajući da ih se oslobodi«.
* * * NOVA KNJIGA O FOKNERU
Za Knjigu »Stara vremena u Fok nerovoj zemlji: od Džona B. Kalena Flojđ Dž. Votkins rekao je da je to »jedina biografska i literarna stuđija inteligentnog i neškolovanog prijateija i suseđa o velikom piscu« koja „doprinosi činjenici da M'okner pored Vitmana, Melvila i Džejmsa postaje američki pisac o čijem je životu i radu najviše Knji ga napisano. između ostalog,
da
Kalenova Knjiga, FToknerovom vidi likovi risao i ljučuje mnogobrojnim ma da se objasni
čitaocu „pomaže
Wako su wu stvamosti izgledali
kojima se veliki pisac inspi
kao samostalno delo prik-
se napori-
Foknerov način khombinovanja realnosti sa sitvaralačkom imaginacijom.
* * *
IZLOŽBA KAFKINIH RUKOPISA
U Bodleijanskoj biblioteci u Londonu otvorena je ovih dana skrom na ali dobro posećena izložba origi nalnih rukopisa Franca Kafke, Rukopisi se nalaze na čuvanju kod Kaifkine sestre Marijane Štajner koja ih je za ovu izložbu prenela iz Ciriha, Poznata je već istorija ovih rukopisa koje je sačuvao dr Maks Brod, Kafkin prijatelj, iako mu je pisac naložio da ih spali. Posše okupacije Cehoslovačke ođ strane nacističkih trupa, Maks Brođ je pokupio rukopise i pobegao u tađašnju Palesdiinu. Iako su još pre rata objavljeni najveći đelovi Kafkinih rukopisa, među njima i čuveni »Proces«, tek su posleratne godine donele izdanja 54
KNJIŽEVNE NOVINE
LIST ZA KNJIŽEVNOST. UMETNOST I DRUŠTVENA PITANJA
Ređakcioni odbor: Miloš I. Bandić, dr Milan Damnjanović, Zoran Gluščević, Slavko Janevski, Velimir Lukić, Slavko Miha1ić, Vladimir Petrić, Izet Sarajlić, Vlađimir Stamenković, Pavle Stefanović, Dragoslav Stojanović-Sip
Direktor 1 odgovorni urednik: TANASIJE MLADENOVIC
Urednik: PREDRAG PALAVESTRA Sekretar redakcije: BOGDAN A. POPOVIĆ
List izdđaje Novinsko-izdavačko preduzeće »Književne novine«, Beograd, Fran cuska 7. Ređakcija: Francuska 7, tel. 21-000, tekući račun: 101–201-208 Tist izlazi svakog drugog petka. Pojedini broj Din. 30. Godišnja pretplata Din. 600, polugodđišnja Din. 300, za inostranstvo dvostruko. “rehničko-umetnička oprema: DRAGOMIR DIMITRIJEVIĆ Štampa »GLAS«, Beograd, Vlajkovićeva 8. ,
\
\
„Hdotađ nepoznatim Mafkinim delima
Wao što su »Pismo Mileni« »Dnevnike i »Pismo«, štampano 1958. godi ne. Sađašnja izložba Kafkinih ruko pisa predstavlja u neku ruhu komemoraciju velikom piscu i njegovoj tragičnoj sudbini,
Paralelno sa ovom izložbom pojavila se u Minhenu i knjiga Maksa
Broda »Ogoleli život« u kojoj se na
pet stotina strana iznose brojni detalji iz Kafkinog Života u Pragu i dočarava atmosfera u kojoj je stva rao ovaj veliki pisac. Čitava pleja da pisaca i Kkulturnih radnika Kao što su Franc Verfel, Hašek, MHilke, vađila je tada u »Zlatnom Pragu«, u kome je Kafka stuđirao i obožavao Ničea, a njegov nećak Bruno bio čak vođa desničarske studentske anticionističke organizacije.
* * *
V KONGRES NEMAČKIH PISACA
U toku meseca maja održava V kongres nemačkih „pisaca. ska sveska časopisa NDL je no one Koje su joj prethodile posvećena je ovom «događaju šio se i u teoretskim člancima ogleđa.
U ovaj Kongresni mesec padaju i dve proslave koje su sa samim
se Maj izraziti-
kongresom u bliskoj vezi. Reč je
naime, o proslavi sedamdesetogodiš-
njice života Johanesa R,. Behera i šezresetogodišnjice Volija Wređela, dvojice veoma istaknutih istočnone mačkih književnika, pesnika i #Dmansijera, koji su svaki na svoj način, »bili ne samo zvežde vodilje mlađima, nego oni u mlađoj socijalističkoj literaturi svojom lič“ nošću i delom otelovljuju najbolje snage i predstavljaju izvore iz kOjih sc široki tok te literature hvra-
ni«, * %
HAKSLIJEVI ESEJI O UMETNOSTI
Veliki esteta i pronicljivi cinik Olđos Haksli odabrao je jeđan niz svojih eseja na temu umetnik i umetnost i pod istim naslovom nedđavno ih objavio u Engleskoj. Ese ji su hronološki poređani i čitaocu dočaravaju četrdesetogođišnju evolu ciju ukusa kriterijuma jeđnog čoveka kome se svakako ne može 0Osporiti kultura, osećanje za lepo i visoka infeligencija.
* .*
BIBLIOTEKA . JOVANA DUČIĆA · VRAĆENA U DOMOVINU
Pre kratkog vremena u Trebinje je iz Amerike stigla biblioteka dovana Dučića ođ nekoliko hiljađa Knjiga. Sem #Đ5velikih dela „beletri stike, na svim glavnim evropskim jezicima (najveći đeoO na francuskom), biblioteka sadrži MKkomplete ilustrovanih istorija umetnosti kao i izvestan broj raritetskih i skupocenih i luksuznih izđanja.
Za književne istoričare i naučne radnike ođ „posebnog će značaja biti dokumenta koja se nalaze u biblioteci: lična pisma Jovana Dučiča, odđiomci neobjavljenog dnevnika, „beleške, „službeni „izveštaji iz vremena pesnikove diplomatske službe. Nađena su i originaina pisma A. Šantića, I. Vojnovića, N. Šopa, I. Sekulić, V. Petrovića i primerci knjiga koje su razni pisci i umetnici (Morijak, Mereškovski, Marineli, Dempjer) posvetili našem pesniku.
BIZARNA BIOGRAFIJA
U nizu biografija koje se svakodnevno objavljuju u svetu i Koje uglavnom /imaju senzacionalistički karakter, baš zato što se bave poznatim „Živim „ ličnostima „naročito se ističe biografija operske pevačice Marije Kalası Opšte je priznata činjenica đa Marija MKalas predstav lia najprotivrečniju i najđinamičniju pojavu na svetskoj operskoj po zornici. Niz skanđala i životnih pe ripetija koji su vezani za njenu ličnost pružili su dovoljno materijala poznatom piscu Žoržu Jelineku da stvori jednu zanimljivu nji
BP. * * NESMANJENA POPULARNOST KNJIGE »SAN MIKELE« Pre 35 godina je jedan slepi švedski lekar po imenu Akse! Munte napisao knjigu »San Mikele« u Kojoj se bavi svojom životom i zaštitom ptica na romantičnom Kapriju, Knj!ga je rasprodata u nekoliko noeđelja i iste godine je doživela nova izđanja i prevođenje na mnoge strane jezike. Pre rata je »San Mikele« i kod nas dva puta izdat, pa je doživeo i posleratno izđanje. Ove godine je »San Mikele« bio u Engleskoj ponovo štampan i ponovo rasprodat. tako da ga stavljaju u ređ bestselera, što je posle 35 godina zajsta ređak primer u izdđavačkoj delat-
nosti. * * *
SEN PJER I BOADEFR O SARTRU
Mišel de Sen Pjer: »Vi rekoste da Sartru nc može osporavati »aktuelnost tema koje brani, snaga njegovog ubeđivanja. njegov talenat«. Menl1,· nprotiv, posle njegovih prvih romana (»Zid« i »Mučnina«), izgleda da se njegov talenat igtanjio, razvodnio ı izvetvrio. U poznijim njegovim delima (osim »Iza zatvofenih vrata«) ne mogu da nađem više ni njegov fom ni njegovu iskrenost od manije. Šta mislite o tome?« e
Pjer de Boađefr: »Ne slažem se sa vama! Mogu se osporavati ideje Sartru, njegova »ubeđenja«, strast kojom ih brani, oblik koji daje svojim delima i naklonosti njegovog duha, ali njegov talenat — ne! Bez njegovog talenta, ne samo njegov intelektualni prestiž, odjek njegovih knjiga, već i
- JEDAN PROTIV SVIH
Kv < > e “ik. njegovo prosto prisustvo u savremenoj misli, bilo bi neobjašnjivo. Kao Dekart, i pisac »Muničnć» sve je
»prosejao kroz gusto sito« predđrasude, ubeđenja, primljene ideje, Osnove filosofije, funkcije izraza, Boga, čoveka i istoriju, sa poletom jednog 'oskrvnatelja i ozbiljnošću jednog reformatora.
Ali, u pravu ste, ako podvlačite da su njegove drame, od »Zatvorenih vrata« do »Zatočenika Altone« u mnogome izgubile efikasnosti i oštrini. Na ovome planu, Sartr je izgubio u našim očima, i on je samoga sebe izdao. Tu nije u pitanju njegov talent, već mehanizam njegovoB duha«.
O WILL UM 7 / | li. | | 1 Zovem se pjesntii
Čovjek zapravo mnogo razmišlja o sebi kao nekom Ppiscu, kao nekom pjesniku. Razmišlja otvoreno, nesvjesno, voljno i samosanjalačii. Cesto mu se čini da pisati zaista nema, smisla, da u svemu tome ima dosta laži, zavaravanja, suludosti, vriskanja u pramo. U stvari otkud ta potreba, željovita napast za otštampavanjem osjećanja, metaforizacije, stihovanja, štampanjem maštovitih simbola. Ima, li tu one prave, one nametnute potrebe u adekvatnoj iskrenosti i ne bi li se čovjek od senzibiliteta, čovjek od mašte, duhovni vriskavac trebao, ako ne moraog, zadovoljiti samo pjesničkom svješću bez štampane riječi, bez javnog očitovanja sa formalno umjetničkim pretenzijama.
Pravljenje pjesme onaj je drugi studij duše, koja se mora nekako materijalizirati, Otputovati, raščistiti jezikom, ali da se pjesma u jeziku, u formi, u čČvrstoći, sistemu riječi mora. uvjeriti u svom javncm postojanju — to ne znači dublju, neodgođivu ?botrebu, U stvaranju djela učestvuje i zakon objavljivanja, koji onda razmeće neku funkciju među pismenim ljuđima, lovi ih na kulturu, ljubitstvo čitanja; izdanje pjesme figurira kao ođređeni konzumat. Međutim, pjesma je baš ona, koja se u svijetu drugih štampanih, u društvenom smislu opravdavajućih nužnosti, čini kao najbesmisleniji „prođuki, koji sam po sebi nije predodđređemn zakonom objavljivanja. Zar nije duhovno najčešća, Osjećajno najbremenitija „upravo ona pjesma, koju nikada ne izgovorismo, koju nikađa ne ispisasmo, koju odsanjasmo, koju odslutismo, nikađa je ne pretvorivši u tiskani predmet, u neko djelo. ~”
Mora li pjesma biti djelo, javno, dotjerano, iscezilirano, djelo sa zaokruženom cjelinom, S ] nosti i javne dopadljivosti, mora li postojati po nekim mogućim sistemima izražavanja, po iek:za sredstvima. Da li uvjek tamo gdje se završava rad na pjesmi počinje nje-
djelo pjesničke očevid-
na borba za život među ljudima, ili se ta borba svodi na njeno stavaranje, na početak smisla, pisanja?
Možda, je pjesma potrebna ljudima, a ako je potrebna, kakva bi trebalo da bude? A možđa ona i nije potrebna ljudima, možda se mi zavaravamo? Šta bi ona trebalo da znači kao pjesma sa porukom, ili pjesma kao izbezumljena subjektivnost, koja svoj nesporazum sa svijetom očitava svijetu u tom obliku? Možda je pjesma velika, nesvakidašnja istina, ili velika nesvakidašnja laž? Netko će reći: da, ali kakva pjesma? Da, pjesma mora vrijedeti, mora imati umjetničku snagu, mora, biti đuboko lična, mora jezično cvasti, jednom rječju mora solidno djelovati, solidno Dosredovatfi ljudski imnperativ. Kako konačno damas posta-
viti jedan dohvatni kriterij, sveukupno izglasati jedan jedinstveni estetski normativ; na koji način doći do autoritativne oglednosti toliko spo minjanog kvaliteta? Svi zna' mo da i kritika luta, ona strasna i pristrasna, subjektivistička i objektivistička, luta više nego ikad do sada, ali da, zato kao za neku naknadu ima nevjerovatno razvijenu opservatorsku elokvenciju i da, joj je stil na izuzetno tehničkoj visini, Možda mi se čini da u tom pisanju ima siajnih i hiperkulturnih rečenica, briljatnih misli, nevjerovatno iskričavih literarnih dijagnoza, kad sam poslije uživanja u takvoj medijalnoj stilistici opet u nedoumici: šta jie konačno rekla ta kritika, gotovo isto tako kao i pjesma. Te djelatnosti kao đa same sebe zbunjuju u svojim fantastičnim visinama, ali VOJe nekako da žive, da se hrane difuznim ili pisanim DprOStorima, da se utalasaju u opći tok.
Imamo i nemamo poeziju. Imamo i nemamo kritiku. Jesmo to i nismo to. Stalno u istom odnosu, u istom kvalitetu, bio on to ili ne bio, pođjednako na nivou izraza i ekspresivne vještine. Na raju,
dakako, da se ne smije zaboraviti vrijeme kod takvih uočavanja. Stvari tako izgleda stoje po prirođi vremena i kao da ne mogu biti drugačije. Donekle mi se svidio odgovor onog francuskog pjesnika (Francis Ponge) Koji, što se tiče vrednovanja, ima zanimljivo mišljenje: »sve je to kaos, ali riječ kaos ne uDOtrebljavam u pogrdnom zaćenju, ja mnogo više volim kaos nego da sve bude jednolično«. Naglašavanje kaosa u bpozžitivnoj vitalnosti kao da, je nova, dimenzija vremena. Vrijeme mijenja i etimološki znaČaj riječi, semantički preobražava funkcionalnost mnogih izraza. Veliko čudovište Vrjjeme određuje i poeziju, a njome i kritiku. Ne možemo još uvijek znati voli li svijet pjesmu ili ne, i da li je za kritiku ili joj se podsmjehiva? Kaa kažem da se zovem pjesnik, onda sam pomalo sam sebi luda. Provjeravam se na ovakvim pitanjima, o kojima sam sada diskutirao, dok pjesme pišem po unuta?Ynjoj dužnosti, koja je izgleda još uvijek sveta. U tome mi smetaju oni koji sumnjaju u zasebnost moje ličnosti, dok ipak nešto drži u uvjerenju da sam po svim dđosađašnjim pravilima pjesnik. Htio bih istaći bezuvjetni imperativ jedne dostojne iskrenosti u svom poslu, ali i konstantnu OtVOrenost sumnje, koja me je uvijek prožimala, valjdđa od početka. Ako ništa, ali u VIzinom kolu pisanja i vrednovanja treba sačuvati etičnost posla. Pri tome ne lagati sebi i drugima. Pri tome ostati na svome izvoru i živjeti u Ppisanju dok postoji. ı
Ovako vjerojatno govorim, jer su mi u posljednie vrijeme dobačene takve riječi, Koje me zakužiše do krajnjih granica, volje. Kad sam, ujedinjujući jedmu poeziju do jedimstva Krvi, sasvim iskreno, ljudski težio vlastitom izYvazu, nisam ni mogao pom!Sliti da će me jednog dana u šiednoj zašiljenoj bilješci OMDtužiti za plagijat, đa će se
iavno osramotiti iskrenost. Piesme sam uvijek pisao po strahu svoje unutarnjosti, koja nije pokazivala dovoljno čČvrstine za Život, dok sam bratove pjesme oživljavao mo žda više nego što bi to zahtijevali vanjski literarni razlozi. Već više od pet godina ne objavljujem bratove bjesme, dok sam njegovo ime zadržao po logici svojih osjećonja. A ta osjećanja ne mogu biti razlog da me se na sav glas sumnjiči i muči i srozava do literarne propalice. Ako se ne raspolaže sa određenim pođacima, onđa ne treba praviti zakliučke radi tendemoioznosti zaključaka.
Ovoj situaciji dodana su mišlienja da u provinciji presušuju poetska vrela, da je moja, najnovija zbirka izraz Đrovincijske onemoćalosti. Dezinformacija o tim stva?rima postala je tolika, da se apsurdnost ponekih zamierki može 'jednostavno pobiti činienicom da sam pjesme u neđavno izašloj zbirci zaista pretežno pisao još u Zagrebu. Nije zgorega napomenuti, da mi je zbirka skoro dvije gOdine čekala u izdavačkom »bOduzeću, tako da mogu reći da ono što pišem sada u DTroOvinciji još nije uvršteno u zbirku.
Stvarno, mora li biti tako, da pjesnik presuši, ako ne Živi u centru književnih časopisa i publikacija i ako nije nigdje urednik ili MWwo je napustio metropolsku familiju pisaca? Moram li odmah bježati iz provincije, ako hoću da me se prizmaje kao Dpjesnika? TUmorilo me površno i Osomo bilješkarenje sa visine centra. Zovem se pjesnik, ali Živim u provinciji. Konačno, ako je ta činjenica dovoljna da me se proglasi literarno mrtvim, čemu da se pravim herojem pera? Vegetirati nema smisla, jer meni je do ozbiline pjesme, a ne do literarnih strasti.
Da se nastavim na sve žive riječi ili da kažem: Laku noć, pjeen0| Bila si ludost, vark&,
ž!
Miroslav S. MAĐER
: \
U Americi se pojavila zanimljiva MWnjiga Roberta Fiča u MWojoj polemi Še sa svyim savremenim predstavnicima Književnosti i filozofije Koji su, prema PFičovim rečima, doveli čovekovu ličnost do Mrajnje HKrize i desperaterstva, Zbog »samoobožavanja« svoje ličnosti današnji čovek je dospeo u bespuće iz koga
će ga vratiti samo jedna nova kata klizma. PFič se naročito oštro obara na Hakslija, Normana Mzailera, Šopenhauera, Žana Žaka Rusoa, Albera Kamija, Samjuela Bekeia, Dže» ka Keruaka, Tenesija Tilijamsa, Vol ta Vitmana, pa čak i na pogubljenog Kirila Česmena. Svima njima Tič pripisuje isti greh odvraćanja čovekove ličnosti od. zdravih osnova zajednice i uništavanje SVCg 5Ocijalnog u čoveku, Fičove Kritike nije bio pošteđen ni Boris Pasternak kome Fič prebacuje neđovoljnu iskrenost.
* '. -
KNJIGA SCENARIJA INGMARA BERGMANA
Četiri scenariila koja su probla» vila šveđskog filmskog režisera i scenaristu Ingmara Bergmana: Smeh letnje noći, Sedmi pečat, DiV lje jagođe i Carobnjak, štampana su neđavno u Americi kao jedna knjiga koja u priličnoi meri dokazuje da je efekat »pokretnih sli ka« u zavisnosti, uglavnom, od po* kreta i slike, a da je govoreni đijalog nužnost, s jedne strane, a 5 druge, pokazuje da elementi miste rije 1I uzbuđenja Koji su Bergmanovi najveći MKvaliteti, u ovom obliku gube svoju očevidnost, a Berg” manovo opiranje da svojim iemama da bilo kakav zakliučak posta-
je mnogo očigledniji nego na bplat* nu. * * * JUGOSLOVENSKI
LIKOVNI UMETNICI U VISBADENU I FRANKFURTU
Sudeći po fragmentima iz Nemač ke štampe, naši likovni mmetnici postigli su u Nemačkoj vrlo lep uspeh. Nemačkoj publici je i pre bilo poznato — kako štampa ističe dđa „jugoslovenskim uisnetnicima nisu nameinuta nikakv”" ograničenja i đa mogu da rađe au potpunoj stvaralačkoj slobođi i održavaju živu „umetničku razmenu sa drugim zemljama, pa ipak ono što je viđeno prelazi sva očekivanja. deđan frankfurtski kritičar ističe »čvrstu povezanost sa nacionalnim tlom« ali i kontakt sa infternacioO* nalnom umetnošću, „Naročito se hvale P. Milosavljević, KK. MHegeduŠić, Ivan Piceli i Janez Bernik, 38 od plastičara Drago 'Trsar i Dušan Džamonja.
* GLUMCI MEĐU PUBLIKOM
Wksperimentalno pozorište Teodor Mana na Brodveju, počelo je da pr" kazuje komade na jednoj pozornici koja je sa tri strane okružena gle” daocima. Glumci su na taj način PO” stali i sami deo auditorijuma, mešaju se među gledaoce i tumače svoje U" loge bukvalno među samim gleda0” ćima. Ovaj eksperimenat je naišao ma ođuševljen prijem kod publike koja stamo puni dvorane. Na repe!” toaru ovog neobičnog pozorišta nala“ ze se dela »Kralj tamne sobe od nabindranta Tagore, »Mišolovka« A” gate Kristi i muzička, verzija »Rra' Bdipae. ML OM Bež