Narodna milicija

nima u vidu kašlja, otežanog disanja, pomodrelosti i pojava gušenja. Ako je otrov samo prošao disajne organe ne oštetivši ih, onda će se nedostatak kiseonika odraziti na organima i ćelijama koje su naročito osetljive na nestašicu kiseonika, a to su prvenstveno živčane ćelije. Prema tome ćemo u ovom slučaju konstatovati pojave od strane živčanog sistema, a prvi simptomi tih pojava su glavobolja, vrtoglavica, poremećaj svesti a onda zastoj u disanju. Istina da se ove pojave od strane pluća i centralnog živčanog sistema mogu tako pomeган, dane dobijemo jasnu sliku o čemu ·Se radi, no i u tom slučaju pojave od strane jednog organa preovlađuju, odnosno pojave se prvo simptomi od strane jednoga pa tek onda drugog organa.

U ratu nije redak slučaj da se istovremeno upotrebi smeša bojnih otrova sa različitim dejstvom, pa je i slika bolesti u tom slučaju pretstavljena znacima obolenja pluća i živčanog sistema pa i kože i vidljivih sluzokoža, ako je u smeši upotrebljen dugotrajni bojni otrov. Sem toga može bojni otrov jedne grupe, upotrebljen u jačim koncentracijama, pokazivati osobine druge grupe. U ovim poslednjim slučajevima grupu bojnog otrova označavamo prema najupadljivijem dejstvu na pojedine organe.

Za razumevanje dejstva bojnih otrova, kao i Za prosuđivanje sposobnosti ljudi za nošenje gasmaske i rad pod njom, potrebno je upoznati se sa fiziologijom disanja.

Disanjem se dovodi organizmu potreban kiseonik a izlučuje se nepotrebna ugljena kiselina. Kako će se završiti mnoga obolenja nastala od bojnih otrova zavisi baš od toga da li smo u stanju da osiguramo organizmu dovoljnu količinu kiseonika. .

Postoje dve vrste disanja: Spoljašnje i unutrašnje. Spoljašnjim disanjem nazivamo ono disanje pri kome dolazi u plućima do razmene kiseonika i ugljendioksida. Ovo disanje je omogućeno disajnim pokretima grudnog koša i površinskim naponom pluća. Plućni mehurići su obloženi jednim slojem ćelija, a okruženi su čitavom mrežom najsitnijih krvnih sudova. Razmena gasova se vrši preko jedne fine tanke opne koja je u normalnim prilikama propustljiva samo za gasove, a nepropustljiva je za tečnosti. Disajnim pokretima stvara se u plućima promena pritiska tako da kiseonik i ugljendioksid struje sa mesta višeg pritiska na mesto nižeg pritiska.

Količina vazduha Који jedan čovek unese pri jednom udisaju naziva se respiracionim vazduhom i ona kod odraslog čoveka iznosi oko 500 kubnih cm. Pri maksimalnom izdisaju čovek može da izbaci pored toga još oko 1500 cm. vazduha koji se naziva rezervnim vazduhom. Pri maksimalnom udisaju uneti u pluća još oko 1500 cm. komplementarnog vazduha. I pak, čovek može, pored respiracionog vazduha od pola litre, pri maksimalnom izdisaju u plućima zaostaje još oko 1 litar vazduha koji se ne može izbaciti iz pluća i koji se naziva rezidualni Vazduh. Najzad svemu ovome treba dodati fiziološki mrtav prostor grla, grkljana, dušnika i velikih dušnica, koji sadrže oko 150 em. vazduha, koji ne ulazi u vitalni kapacitet, jer struji samo po ovome prostoru.

Respiracioni, komplementarni i rezervni vazduh zajedno sačinjavaju vitalni kapacitet pluća. Pri svakom otporu za prolaz vazduha u unutrašnjim i spoljašnjim disajnim kanalima, raste rezidualni (rezervni) vazduh a samim tim se sma-– njuje vitalni kapacitet. Ovim smanjivanjem dolazi do poremećaja izmene gasova tj. organizam prima manje kiseonika a nagomilava se ugljendioksid. Zagušljivci stvaraju otok pluČnog tkiva, a plikavci, razarajući tkivo disajnih puteva, stvaraju naslage iz umrlog tkiva. Otok pluća i ove naslage u disajnim putevima pretstavljaju otpor prolazu vazduha, te se ubrzo oseti nedostatak kiseonika.

U izdisanju, pored elastičnosti pluća, znatnu ulogu igra i površinski napon pluća. Otok pluća koji nastaje pri trovanju nekim bojnim otrovima, znatno smanjuje površinski napon. Da bi se to donekle nadoknadilo, potreban je intenzivniji mišićni rad disajne muskulature, što sa svoje strane povećava potrebu za kiseonikom, a to se kod plućnih obolenja od bojnih otrova mora izbegavati.

Disanje se reguliše preko centra za disanje u produženoj moždani pri čemu naročitu ulogu igraju joni vodonika. Već neznatno povećanje jona vodonika u krvi prema kiseloj

~

sredini, izaziva nadražaj na centre za disanje, dok, međutim, iaj nadražaj izostaje kada je krv alkalna ili neutralna. Čak i najveći nedostatak kiseonika ne izaziva nadražaj na centru za disanje, prema tome samo povećavanje kiseline u krvi kao mlečne, ugljene, fosforne i druge izaziva nadražaj na centar za disanje. :

Izmenu gasova u fkivima između krvi i samih ćelija nazivamo unutrašnjim disanjem.

Mehanizam unutrašnjeg disanja je vrlo komplikovan ali se uglavnom može reći da se prilikom mišićnog rada iz glikogena stvara mlečna kiselina, koja ponovo. prelazi u glikogen. Kada mlečna kiselina dođe u dodir sa kiseonikom koga prenosi takozvani disajni ferment ćelija, ova kiselina ponovo

pređe u glikogen.

Prema dosada rečenom izlazi da je spoljašnje disanje zavisno od unutrašnjeg disanja. Pri pojačanom mišićnom radu stvara se više mlečne kiseline, za njeno pretvaranje u glikogen potrebno je više kiseonika. Povećana količina mlečne kiseline vrši jači nadražaj na centar za disanje, te se pojačanim disanjem dovodi organizmu potrebna količina kiseonika.

Prema tome svaki intenzivniji mišićni rad stvara pojačanu potrebu za kiseonikom. Čovek pri ležanju u potpunom telesnom miru troši oko 250 cm. kiseonika. Već pri sedenju ova Se potrošnja povećava na 400 cm u minutu. Pri mišićnom radu se ova potreba povećava čak i deseterostruko. Iz ovoga se jasno da zaključiti, da se kod trovanja bojnim otrovima koji dovode do gladi za kiseonikom i do nagomilavanja ugljene kiseline, mora najstrožije zabraniti svaki telesni rad. Ratna iskustva 17 Prvog svetskog rata su pokazala, da žvakanje vojničkog hleba može biti opasno kod trovanja fozgenom, jer ovo žvakanje pretstavlja mišićni rad i iziskuje veći utrošak kiseonika.

Kao što otok pluća i promene u sluzokoži disajnih organa nastale pod dejstvom bojnog otrova na nju, dovodi do otežanog prolaza vazduha, tako i gasmaska otežava ovaj prolaz manjim ili većim otporom u filtru. Izvesnu ulogu u ovome igra i raspored ventila na gasmaski. Ovim otežanim prolazom vazduha smanjuje se vitalni kapacitet pluća, te je time i radna sposobnost čoveka smanjena. Iz ovoga izlazi da su ljudi sa većim vitalnim kapacitetom sposobniji za rad pod gasmaskom. Dalji uticaj na radnu sposobnost uslovljen je tehnički mrtvim prostorom maske. Čitav mrtvi prostor i fiziološki i tehnički je pod maskom znatno povećan. A to znači da je povećana i količina vazduha koja se ne obnavlja, već struji tamo i amo po mrtvom prostoru, pa je prema tome i primanje kiseonika u plućima manje odnosno smanjena je ventilacija pluća. Usled ovoga ljudi sa većim vitalnim kapacitetom trpe pod gasmaskom. manje od onih sa manjim kapacitetom.

Čim je veći mrtvi prostor, opada napon kiseonika u plućima. Izvesno izjednačenje može se postići većom dubinom disanja i povećanim brojem disanja u minuti. Međutim, ovo dvoje mora ići zajedno tj. mora se istovremeno produbljivati disanje i povećavati broj udisaja. Ako se poveća samo broj disanja, a da se ono istovremeno ne produbi, dolazimo u situaciju da će u jedinici vremena pluća dobiti manje kiseonika no što treba, napon kiseonika u plućnim mehurićima će biti smanjen i ubrzo će se pojaviti glad za kiseonikom. Često je primećeno da nervozna, povećana frekvencija (učestalost) disanja pod gasmaskom, sama ili praćena još i površnijim disanjem, pojačava glad za vazduhom. Zbog ovog je čovek prisiljen da skine gasmasku, što u zatrovanom prostoru pretstavlja katastrofalnu opasnost za njega. Glad za kiseonikom, koja je nastala ovakvim ubrzanim i površnim disanjem, primorava čoveka da po skidanju maske nadoknadi kiseonik ubrzanim i produbljenim disanjem. Samim Ши takav čovek unosi u organizam srazmerno veću količinu otrova nego što bi ga inače uneo, te zbog toga dolazi i do težeg trovanja nego što bi bilo da nije uopšte upotrebio gasmasku.

Kad čovek prvi put stavi gasmasku, usled otežanog disanja, javlja se strah od gušenja, našto se nadoveže ubrzano i površno disanje, a što se naročito potencira fizičkim naporom i uzbuđenjem pri vazdušnim napadima. Međutim, sve ovo može se izbeći. Čestim vežbanjem u disanju pod gasmaskom kao i postepenim privikavanjem na sve teži rad pod maskom, postiže se ne samo to da čovek može ostati duže vremena pod maskom, nego da može obavljati istovremeno i teške fizičke poslove, ne dovodeći sebe u situaciju, da se javi glad za kiseonikom. •