Naša stvarnost

70 NAŠA STVARNOST

velikog rezervoara tradicionalnih „,utajućih siže-a”, iz rezervoara pisane književnosti, najzad i čisto životnih slučajeva ono, što je bilo najtipičnije za feudalizam, siže-e koji su najpunije izražavali feudalno shvatanje svijeta, sižee najviše „propagandne” u korist nepokoljebliivosti feudalnog stroia, tako je nastao i živio; mladja poezija odabirala je, uglavnom, iz velikog rezervoara feudalne usmene poezije i iz Životnog iskustva seliaka i zanatlija ono, što je bilo najtipičnije za borbu naroda protiv feudalizma, ono što je izražavalo seljačko-zanatliisko shvatanje svijeta i života, ono, naizad, Štoje bilo najviše »propagandno« protiv nepokoljebljivosti feudalnog: stroja. Tako se epos mijenjao, razvijao i raspadao.

Šta je sa eposom danas? Razvoj t.zv. narodnog eposa kao umjetničke literarne kategorije potpuno je prekinut (ono što ie kao deseteračka poezija pravlieno poslije ratova, ne prestavlja apsolutno nikakvu umjetničku vrijednost!); već skupljeni i štampani epos živi odgovarajućim načinom u današnjem kulturnom i političkom životu kao i svaka druga vrijedna literarna tvorevina.

Izumiranje srpskog eposa uslijedilo je sa izumiraniem feudalizma, izvjesna i docnija životarenia u nekim krajevima, samo su znak ostataka feudalnih odnosa i načina rada, života i mišljenja. Širenje pismenosti, pojava gramofona, izvjesno kulturno i političko uzdizanje sloieva u kojima je epos živio svoje poslednje dane, pojava nove poezije, brži tempo života i rada, nove forme političke i kulturne borbe, sve je to učinilo krai razvilanju eposa kao svojeobraznog žanra. Prvo ga je nestalo u zemliama bliže evropskim kulturnim centrima (Slavonija, Vojvodina), zatim ga jie nestajalo u ostalim zemliama i krajevima, da se još pieva uz gusle ili pretače u vulgarne pandurske varijante samo u naizabitnijim krajevima Crne Gore i Hercegovine. Srpski epos kao poetska forma, pogodna da izrazi život feudalnog: društva i borbe protiv feudalnog načina iskorišćavanja i ugnjetavania (te borbe mogu biti srodne ili neprijateliske sa današnjiim društvenim sukobima — ali su već daleko u prošlosti!) završio je svoju ulogu: počeo je kao poezija umjetničkog fiksiranja i odbrane feudalizma, a završio kao poezija razbijanja feudalizma, kao gradianska poezija, ko poezija formirania gradjanskog društva, kao poezija nacionalistička i jako hrišćanizirana (shodno parolama pod kojima se vodi borba za nacionalno oslobodienie, koje se, u datom periodu, postavjalo kao oslobodjenie od turskog feudalizma).

Stvoren kao izraz težnji širokih narodnih sloieva za boljim životom, — demokratski dio srpskog eposa, t.i. njegov veći i bolii dio bogato je nasljedie širokih narodnih slojeva u njihovom savremenom društvenom i kulturnom životu. |

RADOVAN ZOGOVIĆ