Nova Evropa

aopšte grad pruža neke veće psihičke пачјаде: stvaranje gradskih naseobina ne može se objasniti ni psihološkim ni rasnim uzrocima, G, Cvijić pada u sličnu grešku, objašnjavajući stvaranje gradova ma jugu od Niša više subjektivnim momentima, Samo okolnost, da su gradovi proizvod spomenutih pofreba, i da su mase nastanjene u njima u punoj ekonomskoj zavisnosti od kapitala, naročito kod industrijskih gradova, objašnjava njihovu tehničku strukturu, kao i sve; ostalo što se ispoljava u novom gradskom organizmu, Fabrička varoš obradjuje se nesamo s obzirom na jednostrane potrebe kapitala već i uz pumo otsustvo uticaja gradskih stanovnika na tehničku formaciju gradova, Prvi perijod akumulacije kapitala dao je najnesrećniji tip kuća: u Britaniji takozvane »slums«, na Kontinentu t, zv. kirajdžiske kasarne, i mnogo drugih sličnih »modernih« tekovina, U brzini sa kojom se razvijalo novo društvo mašinske proizvodnje, elektriciteta i pare, nedostajalo je vremena da se misli i na socijalnu stranu gradskog problema, kao što su uopšte obespravljene mase radnika ostale u prvo vreme bez ikakve Javne zaštite, Reći će se, da je nova varoš donela prvi put korisne propise, naročito higijenske, kojih ranije nije bilo, Sve Je to tačno, ali bitno u svemu ostaje činjenica: da se nova varoš razvija u službi onoga čemu zahvaljuje i svoju egzistenciju, a to je kapitalizam, :

S obzirom na unutarnji sastav stanovništva, nova varoš se takodje bitno razlikuje od gradova svih ranijih epoha, Gradsko stanovništvo naše epohe pretežno je siromašno, u većini slučajeva, a kod fabričkih gradova je isključivo, proletersko, LeroyBeaulieu, u svome delu »La question ouvričre en XIX sičcle« čini pokušaje suzbijanja ekstremizma, na način što predlaže jače mešanje u gradovima: oba dela populacije: buržoazije i proletarijata; u istoj knjizi on navodi, da u Francuskoj ima vrlo mnogo mesta (gradova) »Pede buržoazija uopšte nije zastupljena«, u čemu on gleda i znatnu društvenu opa< snost, U tome ima i istorijske tačnosti i socijalne uvidjavnosti, Zahvaljujući novom sastavu gradskog stanovništva, u kome kod svih velikih naroda dominira radnička klasa, danas revolucijonarno raspoložena, objašnjive su težnje osvajanja gradova a kroz ove i osvajanje političke vlasti, Gotovo sve znatnije revo= lucije, posle velike Francuske, poticale su od gradova, od gradskog proletarijata, Velika Ruska Revolucija, koja je odvela punoj pobedi boljševika, javlja se prvo u gradovima, Ovi, znači, ne prestaju da budu glavni pokretač ruske istorije, i — ko zna kuda. će još odvesti evolucija u kojoj grad ne prestaje da igra svoju veliku ulogu,

29