Nova Evropa

Srednjem Veku onako sujetna kao u nas danas, niti je uopšte u arhitektonskim stilovima tako lako da koji narod, i još mali, baš pronadje nešto novo. G, Karaman je dobro odgovorio onima koji su prebrzo sudili o pronalascima starohrvatske umetnosti, Zatim, srednjevekovni majstori nisu bili tako sujetni da se svuda potpišu kao današnji, pa ne znamo pravo koje narodnosti je bio graditelj ili slikar koje gradjevine, Alko gradjevinu rastavimo u detalje kao što su: osnova, načini zidanja, zasvodjavanje, stubovi, kupole, prozori, reljefi, i E, d., naći ćemo se u zaglušnoj prepirci glasova koji ovaj ili onaj detalj pripisuju ovom ili onom dalekom pronalazaču, A. ako je posmatramo kao sintezu, kao celoviti jedan arhitektonski, kubički sklop, tu opet postaje tako teško biti pronalazač, Jedno je u pogledu originalnosti starih srpskih zadužbina očigledno: ona raste uporedo sa geografskom udaljenošću od vizantijske i latinske zemlje, Ni blizu mora na zapadnoj strani, ni u Maćedoniji, na istočnoj strani, neimar nije bio tako origimalan kao što je bio s ovu stranu planina raških i moravskih, Umetnik-neimar mogao je, razume se, svoju zamišljenu crkvu, makako originalnu, zidati gdegod hoćete, teorijski govoreći; ali stvarno, stil valja da odđovara i navikama, potrebama, mogućnostima dotične narodne sredine. Dečani se ne bi svideli u Nagoričinu kao što su se svidjali u Metohiji,

Veliki čistunci i protivnici kompromisa, kao i Rusi, kad se radilo o ujedinjavanju verskog učenja izmedju Rima i Carigrada, Srbi su istodobno bili neobično strastveni eklektičari u pogledu umetničkom, i svoju crkvenu gradjevinu ukrašavali su motivima odaklegod ih nadju, naročito iz Italije, Ako bi valjalo dati u jednoj rečenici karakteristiku stare srpske arhitekture, reklo bi se da je bila eklektična, Prvobitne latmske uzore na Zapadu i carigradske na Istoku, Srbi su uzeli da mešaju, pa da im dodaju elemente iz Grčke {u užem smislu reči), iz Jermenske, iz Sirije, Da se nekako otmu isključivom uticaju Vizantije — 3ondašnje umelničke prestonice celog sveta! —, Srbima su besumnje pomogle nadasve dve okolnosti; njihova politička emancipacija, i latinsko carstvo na Balkanu, 1 da nije bio po svome primitivnom ukusu eklektik, Srbin je bio u takim političkim i kulturnim okoMmostima da to postane. Ne zaboravimo najzad, da {e za celo vreme Nemanjića dobar deo stanovništva bio katoličke vere, čineći tako most prema Zapadu.

Pod zapadnim uticajem, srpski meimar je sve više naglašavao zapadni deo crkve, mimo svoga istočnog učitelja, koji mu upućuje pažnju na kupolu kao središte crkve, Tako је ргодиХајао озпоуџ аЧодауапјет Агибе рпргаје; рофбао па рпртан uzvišenje kao kulu (kao da je istočnjački odvojemi »pirgos« spojio sa telom crkve); došao je dofle da od foga uzvišenja napravi drugu kupolu, pandan onoj centralnoj, Sa Zapada je uzeo portale, prozore, kontrafore, slepe lukove, rozete, i toliko

3