Nova Evropa

što jučer nivljaše.,« Ova Njegoševa »umna isila« me može se Zamijeniti ni u kom slučaju božanstvom u crkvenom, hrišćanskom, smislu, jer Njegoš takvo božanstvo ne priznaje, Ta umna sila je sila prirode, koja čitavu stvarnost, i sebe u njoj, drži uzglobljenu u jednoj jednačini sile, kojoj su lijeva i desna strana medjusobno jednake i vezane znakom jednakosti, Unutar te jednačine mogu biti smiješna svojstva naše zemlje i može ona biti punana ludiJeh premjenah, ali je zakonitost održanja ravnoteže izmedju lijeve i desne strane jednačine nerazoriva, kao što je nerazoriva čitava sila prirode koja je stvorila i stvaralaštvom održava ovu zakonitost. Sve je ona snabdjela oružjem, dakle silom, kojom imade da se realizira pravo i očuva sloboda, a preko te potrebe ona »umma sila«, koja »toržestvuje nad svom ovom grdnom mješavinom«, nije dopuštala upotrebu sile niti za to dala kakvu silu,

Njegoš se me buni protivu toga da meko upotrijebi svoje pravo do te mjere do koje mu je potrebno za osiguranje i антmaciju njeBove praktične i svrsishodne slobode, On se buni tek onda kada neko prekorači tu potrebu: »Kugo ljudska da te bog ubije! Ali ti je malo po svijeta te si svojom zlošću otrovala, no si otrov svoje adske duše i na ovaj kamen izbliuvala« Da su Turci ostali tamo u Aziji »gdje im je gnijezdo«, on ih ne bi ovdje proklinjao, niti bi se bunio što »munar dubi na krst razdrobljeni«, ne6o se buni »što mu sjenku šće trovati, te je u zbje8 sobom uniješe medju gore za vječnu utjehu«, Buni se Njegoš na njihova varvarstva, na njihovu upo«гтеђи viška sile koja nije nužna za realizaciju njihove slobode, buni se što ne dopuštaju da manji potok nosi svoje ime sve dok ne uvre u veći, nego mu Ba ma izvoru oduzimaju: »AJli imah čojka za čovještvo uzmeš mi ga u cvjetu mladosti«, Ovca vuku ne ugrožava slobodu, kao ni slab čovjek tirjaninu, pa zato »vuk na ovcu svoje pravo ima, ika tirjanin na slaba čovjeka, al' tirjanstvu stati nogom za vrat, dovesti ga k poznaniju prava, to je ljudska dužnost najsvetija«, To pravo, koje vuk imade na ovcu, nije pravo samoodbrane, nego prekoračenja njema, pa је zato tirjanstvo,

Мјебов зе зушбдје buni protivu »tirjanstva« pozivajući čovjeka da mu stane побот za vrat, Scema sa borbom dva pijetla je karakteristična za Njegoša, On ne opravdava njihovu medjusobnu borbu, a kada ju već vode radiji je da pobijedi manji, jer Je on u stavu odbrane, a veći ga svakako, barem se tako pretpostavlja, napada u prekoračenju nužne potrebe svoga samoodržanja: »Vidite li ova dva djavola, oko šta se oni dva poklaše, jedan drugom oči iskopaše? Za njima su tridest kokošakah, mogu živjet kao dva sultana, da im dade nekakva nesreća; i što mi je do njihove svadje, a volij bih da madjača тапј« ,,. ЗКепдет-аба, пагаупо, “об да падјаса viši, jer za-

553