Nova Evropa

ima, s pozitivističkos stanovišta, svoje vlastite estetske kvalitete, bez obzira na subjekat. S druge strane, u subjektu штје!nina, kao fizički objekat, izaziva izvjesne psihičke doživljaje, kao što su senzacije, asocijacije, »uživljavanje«, i t, d.. 5 оуоба stanovišta neizbježni su ovakovi problemi: koje su senzacije estetične a koje nijesu, koje su boje i njihove kombinacije estetične a koje nijesu, koje su riječi estetične a koje nijesu, koje su stvari estetične a koje nijesu, i t. d.. Folkelt (Volkelt}) tvrdi, da su estetični: zemlja koja se puši poslije jaka pljuska, dućan pun svježeg peciva, društvo бозроде Које рча саге, otvoren ormar s rubljem, mirisi koji se dižu na trdu sa sočiva, mesa, ribe, sira, i t. d.. Da pošledamo, što je s asocijacijama. Miler-Frajenfels (Miller-Freiemfels) veli, da slika rimskog Foruma izaziva u svakom posmatraču predstavu (гба sa stupovima, da obrazovani sa slikom spajaju izvjesna istorijska poznavanja, ali da pojedinci vezuju s njom i čisto lične uspomene na kakvo divno aprilsko popodne provedeno medju tim stupovima. Ovdje odmah upada u oči nedostatak odredjivanja estetskoda. Doživljaji Које mabraja Miler-Frajenfels čisto su empirijskopsihološki, ali nijesu filozofsko-teoretski, tojest rea ni, jer ove psihičke rezonance izaziva i svaka neumjetnička dopisnica sa slikom Foruma. Pristaše »uživljavanja« ipribližuju se nešto više unutrašnjem shvatanju umjetnosti, ali i kod njih, priznavajući umjetnički objekat kao predmet, umjetnički doživljaj ostaje psiho-fizički pocijepan. Tako francuski estetičar Baš (Baseh) ovako shvata »uživljavanje«: >»... uspraviti sc s okomitim pravcem, pružiti se s položenim, okretati se oko sebe s kružnicom, ljuljkati se s laganim ritmom, jecati s vjetrom, ukočiti se s pećinom .,.« Kako je jasno, gubljenje vlastite ličnosti u spoljašnjim pojavama uništava najprisniji momenat umjetničkog procesa: individualno doživljavanje stvarnosti, Osim toda, tačno je opazio Utic {Utitz). da ovako shvaćenu »uživljavanju« nedostaje specilični umjetnički značaj.

Estetsko doživljavanje odigrava se u realnosti na sasvim drugi način nego što to pozitivizam zamišlja, Kroče ispravno tvrdi, da fizička činjenica ne ulazi u dušu kao slika, nedo ona samo izaziva reprodukciju slike. Kako u stvari doživljavamo jednu umjetninu? Gledajući neku sliku, prenosimo se preko nje, kao fizičkog predmeta, u dušu umjetnikovu i obnavljamo njegov doživljaj. Kad posmatramo Rafaelovu Madonu, reprodukujemo izvjesni Rafaelov osjećajni doživljaj: njesovu relidijoznost, nješov ushit nad ljepotom, пјебоуо баписе пад пјегл та i svetim, i t. d.. No čim pomislimo na Madonu kao na fizički predmet. kao na kombinacije boja sa korelativnim senzacijama, asocijacijama, i t, d., ona se rasplinula kao topli Rafaelov osjećajni doživljaj u njegovoj individualnoj konieretnosti, a ostale su samo opće senzacije, proizvoljne asocijacije, koje s umjetnikovim do-

396