Nova Evropa

balo da se lije moj i krv, i da gimu tisuće i tisuće, — narod nije znao. Ko bi se osmjelio da pita, ili ko bi izrazio svoje nezadovoljstvo sa teretima namjetnutim od Petra, toga su vukli u Tajnu Kancelariju, mučili ga i ubijali. Sjedeći u pustinji i na blatu, car Petar. svojom etrahovitom voljom, dizao je i učvršćivao državu, mijenjaD lice zemlji... Svuda su njuškali komesari, fiškali, špijuni, po estama jurila su bučno kola, sa тускећот lanaca ulammičenika; atrahom i užasom bila je zahvaćena sva država...« Razmišljajući o grandijoznim pothvatima Cara, Tolstoj se, kao ı savremenici Petrovi, prestrašeno i tiho pita: »Nu, na kraju krajeva, da li je o dobru Rusije mislio car Petar? ...« I ma to osnovno pitanje, DB je tada odgovorio ovako: subjektivno, naravno, Petar je htio »dobra« Rusiji; »ali na djelu, nije se dogodilo ono što je htio oholi Petar: Rusija nije ušla, iskićena i jaka, u porodicu velikih država Evrope, već se, izvučena od Petra za kose, okrvavljena i izbezumljena od užasa i očaja, pojavila pred novim rodjacima u bijednom i neravnom stanju — kao robinja. I kao da nisu tutnjili strašni ruski topovi, dogodilo se da je zarobljena i unižena stajala pred čitavim svijetom velika zemlja, koja se prostirala od Visle do Kineskog Zida ...«

Vrativši se u Sovjetsku Rusiju, Tolstoj je bio još daleko od pomisli, da će sovjetska vlast ostvariti njegov zavjeini вап — рге porod ruske nacijonalne države. Neimajući odredjene slike sredine u koju je došao, on piše isprva fantastične romsne (»Ačlita«, »Hiperboloida inženjera Garina«), u koje umeće tek komadiće novo upozmate sovjetske stvarnosti. Proces upomavanja i izmirenja sa movom Rusijom ičao je kod njega, u doba МЕРа, po liniji »amjenovjehovaca«*) i sovjetofilstva, karakterističnog za velik krug etare inteligencije koja je pošla na rad u sovjetske institucije. Ali je Tolstoj definitivno primio novu Rusiju tek u doba prve »Pjatiljetke« (1928—1932). Bio je to veoma kritičan momenat u književno-političkoj bijografiji Tolstoja, kad je dobar dio so-

*) »Smjenovjehovci« su pristaše pokreta >promjene pnaya ca, jedne široke grupe ruske liberalne inteligencije, koja je prve godine Revolucije pobijala sovjetsku vlast, ali je kasnije pošla na izmirenje i saradnju sa današnjomni Rusijom, vidjevši u NEP-u odlučan korak ka pravilnijoj evoluciji sovjetske države u praveu nove nacijonalne ruske države. »Nova Kvropa« donijela je u svoje vrijeme (21. januara 1922) о tome članak svoga saradnika, koji je ujedno bio i jedan od vodja pokreta, Sergija Čahotina : »Qmjena vje h«.

Prevodilac.

94