Nova Evropa

nad osjećajima drugarstva, jednakosti, zajednice. Dakako, ne kod svih, ali kod mmogih. Već se danas vidi kako niču društveni slojevi, ako ne već i klase, koji sačinjavaju svoje vrste aristokraciju. Ja ne govorim ovdje o aristokraciji po zaslugama i ličnoj vrijednosti, već o aristokraciji onih dobronamjernih i poslušnih koja će već u narednoj generaciji postati aristokracijom novca.« Da uglave njegovo »malogradjansko« shvaćanje, prebacuju Židu predstavnici službenih moskovskih krugova njegovo »malogradjansko« porijeklo. Bez obzira na neukusnost ovakova postupka (koji liči na traganje za židovskim bakama u današnjoj Njemačkoj), ovakay stav sjeća ma riječi IT. Babelja: »Banalnost nije danas samo karakterna osobina, ona je zločin. Još gore: banalnost je kontrarevolucija. Banalnost je, po mom mičljenju, naš najljući protivnik« ... Namjerno, ili tačnije zlonamjerno, zaboravlja se da su najmarkantnije glave socijalizma bile baš porijeklom iz tog trezvenog malogradjanstva (Marks, Engels, Ljenjin, Trocki, Roza Luksenburg, Jaurčs, Vandervelde, Adler, i t. d.). Istina, u Židu je Živa tradicija njegove francuske kulturne sredine (kao što je i u Staljinu njegove djurdjijanske sredine): njegov kriterij društvenih odnos4 nije ekonomski, a još manje politički, — on je moralam. Još godine 1932 pisao je Žid: »Politička pitanja čine mi se manje važna od socijalnih pitanja, a socijalna pitanja manje važna od moralnih«. U odnosu politike i morala, on daje prvenstvo moralu, duhovnim kvalitetima: u srozavanju monalnih načela on vidi opasnost za društvenu zajednicu. Naravno da ovakvo gledanje me spada u racijonalistički okvir marksizma.

Strogo marksističku ocjenu odnosa izmedju politike i morala daje Lav Troocki: »Samo politika koja je u službi jedne velike istorijske zadaće u stanju je da m svom djelovanju osigura moralne metode. Padanje nivoa političkih ciljeva neminovno vodi do moralnog rasula.e Andrć Žid ide protivnim putem: on u raspadanju moralnog tkiva.vidi razlamanje zajednice; za njega su moralni atributi od prvenstvenog značenja (kao i kod drugog »imoralistać, Ničea ). Obrise, konture, budućeg društva on zahvata više intujitivno: ali i dosta neodredjeno. Godine 1932, pisao Je: »Uvijek sam išao naprijed, a i sada produžujem svoj put. Razlika je samo u tome, da prije nisam ništa vidio osim prostora i odsjeva svoje strasti; sada idem prema cilju i znam da se nepdje organiziraju moje neodredjene made,.i da moj san postaje stvarnost. »Neodredjene nade«, »san postaje stvarnost&ć, — to nije realizam političara, to је ipri-

228

Je RS Ru