Nova Evropa

kojega je tehmika uslovila uspon Zapada, pa sada dolazi rasulo, suton Zapada; ali dok je Špengler pesimist, Štraser svjesno zastupa antitehnicizam, redukciju industrijskog mahnitanja. Polazna tačka mjegova gledanja jeste deproletarizacija: on postavlja državi za zadaću, da u što većem broju omogući stvaranje privredno samostalnih egzistencija. Ekonomska baza njegova socijalizma je dakle čuvanje i Jačanje srednjih slojeva i mjihove privredme egzistencije, štaviše ı ummožavamje fiih slojeva iprovodjenjem iplanskog sistema deproletarizacije: industrija ne smije daviti čovjeka, — to je od prilike moralni smisao njegova socijalizma, koji mas potsjeća па tvrdmju bečkog socijologa Goldšajda, da je čovjek majskupocjenije dobro privrede.

Ali Štraser ide i dalje. Sama deproletarizacija ne rješava damašžnju haotičnu situaciju; treba pristupiti reagrarizaciji, tojest vraćanju raskorijenjenog seljaka na zemlju. Štaviše, treba suviške siromašnog gradskog pučanstva naseliti, i to i Jedne i druge, na parceliranim vlastelinstvima. Izgradjivanje srednjih slojeva na račun tehnike, odnosno industrije i krupnog zemljišnog posjeda, dakle stvaranje samostalnih privrednih egzistencija na selu i u gradu, io je smisao njegova konzervatizma i njegove borbe protiv kapitalizma i mjegovih popratnih pojava. Tu treba odmah dodati, da ovaj Štraserov konzervatizam nije nov. Naročito su u Njemačkoj mpostojale mnoge teorije koje su zastupale stanovište, da Je neminovno potrebno sačuvati srednje slojeve; one su pretežno imale čisto poltički karakter i nastale su iz potrebe obrane protiv Marksova učenja proletarizacije.

Хеозротпо je Marks bio u pravu, kad je proletarizaciju označio kao meminovnu popratnu pojavu kapitalizacije. Stvamo je industrijski kapital proletarizirao u masama srednje slojeve, i to tako brutalno da je u srednjim slojevima iproizveo pravu paniku. Ni sama država nije bila u stanju da ih efikasno zaštiti, naročito u perijodu razularenog kapitalističkog uspona i njegova divljanja za profitima. Kao izrazit detenminist, Manks je proces proletarizacije shvatio kao bezuslovan i konačan, kome se mne može suprotataviti, i očigledno je precijenio proces isključive polarizacije društva u krupmi kapital i proletarijat. Proces proletarizacije je stvarmo išao samo do odredjene granice, i tu je stao; to su najbolje pokazali dogadjaji zadnjih decenija. Tu je bila i mrtva tačka razvoja proleterskog socijalizma, koji proističe iz Marksova učenja. Računmajući s istorijskom neumutnošću nagle proletarizacije, proleterski socija-

399