Novi Pazar

Završneborbezaoslobođenje Sandzaka trajale su od novembra 1944. do 12. januara 1945. godine. U njima su 37, sandzacka, 22. srpska i 3. cmogorska divizija vodile teške borbe protiv njcmačkog 21.191. armijskog korpusa, koji su se pieko Sandzaka povlacili iz Grčke i Albanije, Srbije i Cme Gore u Bosnu. Zajedno sa Nijemcima preko Sandzaka su odstupali i ostaci srbijanskih i cmogorskih cetnika. Najprije je prethodnica njemackog 91. korpusa zauzela Pljevlja 8. oktobra, Priboj 9. oktobra, Sjenicu 25. oktobra, Prijepolje 29. oktobra. Dok su 4. i 5. sandzacka brigada vodile teške borbe na pravcima Sjenica Prijepolje - Pljevlja i u dolini Lima, dotle je 3. proleterska brigada sprijecila Nijemce i cmogorske četnike da preko Pljevalja prodru u Bosnu i prislilila ih da se povlace dolinom Lima, nanijevši im velike gubitke na Savinom laktu, kod Prijepolja. Nijemci su 25/26. novembra pretrpjeli velike gubitke u Ijudstvu i materijalu, a cetnici u Pljevljima 18/19. novembra. U nastavku borbi 22. srpska divizija je oslobodila Novi Pazar 28. novembra i Sjenicu 14. decembra, 3. cmogorska divizija osobodilaje Tutin 23. novembra i Bijelo Polje 4. januara 1945, a 37. divizija Pljevlja 18/19. novembra, Prijepolje 9/10. januara 1945. godine i Priboj 12. januara 1945. godine. Tako je završeno oslobodenje Sandzaka. U to vrijeme u jedinicama 37. sandžačke divizije, 1. i 2. proletereske, 2. i 5. udame divizije i drugim jedinicama NOVJ, nalazilo se oko 15.000 boraca iz Sandžaka, od kojiih su 440 žene. Partijska organizacijaje dva mjeseca prije toga (6. februara) imala 1.456 clanova Partije, 302 kandidata i 1.465 clanova SKOJ-a. Sandžak je dao značajan doprinos pobjedi NOB-a i revolucije i podnio velike Ijudske i materijlne žrtve. U jedinicama NOV i POJ poginulo je preko 5.000 boraca, a okupatori i kvislinzi pogubili su ili poubijali 8.150 Ijudi, žena i djece. U borbamaje najviše izginula omladina od 16. do 21. godine života, pošto je ona u Sandžaku, kao osnovna, najvitalnija i najprogresivnija društvena snaga, sačinjavala 75% boračkog i staijesinskog kadraNOV i POJ. Izgoijelo je 22.246 stambenih i dmgih zgrada, bombardovanjem sela i gradova razrušeno je ili oštećeno 2.939 kuća i drugih zgrada, a uništeno je ili oštećeno 150 osnovnih i srednjih škola, od 176, koliko ih je ukupno bilo. Od bombardovanja su najviše stradali Bijelo Polje i Sjenica, a bombardovani su vise puta Pljevlja, Prijepolje, Nova Varos i Novi Pazar. Sandžak je dao 27 narodnih heroja, od kojih je poginulo 19: Rifat Burdžović Tršo, Vladimir Knežević Volođa, Ljubiša Miodragović, Vladimir Perić Valter, Tomaš Zižić, Miomir Pucarević, Gojko Drulović, Jezdimir Lović, Milovan Jelić, Slobodan Nikačević, Bogoljub Cukić, Zivko Ljujić, Rodoljub Stevović, Dušan Tomašević Cirko, Ljubomir Bakoč, Zivko Džuver, Milosav Stiković, Radomir Raković i Radoje Kontić. Završna godina narodnooslobodilačkog rata u Sandžaku je imala dvije, međusobno različite, karakteristike: - prva se ogledala u opadanju utjecaja bošnjačkih kadrova na sve što se događalo u Sandžaku; - druga karakteristika je bila u izrazitom porastu broja Bošnjaka u narodnooslobosdilackoj borbi. U toj godini je njihovo učešće imalo obiljezjemasovnosti.

37

SANDŽAK ТОКОМ DRUGOG SVJETSKOG RATA

40/2017