Prosvetni glasnik

Осмогодишње обавезно школовање младежи у народним школама 707

се временом губи, да зато стварних и трајних успеха нема, и да, према томе, наша народна школа не одговара своме задатку у довољној мери; а вредност сваке установе мора се ценити по томе у коликој мери она одговара ономе ради чега она постоји и ради чега се одржава. Чињеним испитивањем сеоских момака и девојака који су завршили четворогодишње школовање у основној школи пре десетак година, утврђено је да им је ишчезло из главе готово све што су били научили у школи, па чак и сама писменост. За потврду истинитости овога факта постоје и службени извештаји школских надзорника, чија се уверења оснивају на личним, непосредним, дугим и непрекиданим опажањима. Школски надзорник за срез космајски, у округу београдском, у своме годишњем службеноме извештају за 1919—20 годину вели: „Жалосно је видети ову отресну момчад и веселе девојчице како одлично завршују четврти разред, како лепо читају и пишу, израђују писмене саставе, правилно мисле и говоре, како се за навеп расшају од школе и учишеља, како одлазе из школе да забораве све оно шшо су у њој научили за чешири године, да ишчезне сав чешворогодишњи рад школе, а све то зато што после четворогодишњега школовања у основној школи нема више никаквих школа за продужно образовање сеоске народне младежи, ни књижница, ни читаоница, ни предавања, ни ничега!" После оваквих уверења и тврђења није нимало тешко објаснити факт који је многима загонетан, а то је: да се у великоме делу нашега народа школовани у народној школи и нешколовани не разликују ни у чему, нити се опажа некаква видна разлика између једнога села у коме постоји школа од пре 30—40 година, и другога села у коме никад није било школе. Овакав школски систем са обавезним школовањем народне младежи од само четири године, или до 11. године дечје старости, доиста је најнерационалнији школски систем, јер баш кад је народна младеж довољно ојачала и телесно и умно да може поднети телесне и умне напоре, кад је тек оспособљена да схвати и прими потребне поуке и знања и за послове којима ће се одати у животу, и за вршење грађанских дужности, кад се код младежи израђује моралЉ карактер, кад је она најподложнија свакоме, па и најштетнијем утицају околине, и кад је стога највише треба чувати од кварежи, — онда се у нас народна младеж одваја од школе и учитеља, кад јој је њихов благотворни утицај био најпотребнији, и кад јој школско образовање може бити најкорисније. Тако је, ето, и толико нерационалан систем школовања наше народне младежи у нашим народним школама у великоме делу нашега народа. Просветни управљачи у пређашној Србији увидели су одавно да је четворогодишње школовање народне младежи недовољно, и да је основно школовање без иродужнога школовања што је и лепо и солидно подигнута грађевина до крова, па остављена без крова, да зуб времена поништи и оно што је подигнуто до крова, а на што је утрошено доста 45*