Ritam

POSLERATNO DRUŠTVO U OBLIKU SMOGA

SISTEMI UTOPIJE: OD "STAR WARS" DO “STARGATE"

Р'

Ilanetami uspeh koji je, krajem sedamdesetih i početkom osamdesetih godina svojom "Star Wars" trilogijom ostvario George Lucas, preuzevši, nakon jedne decenije, od Kubrickove "2001; A Space Odyssey" titulu najsolvetnijeg naučnofantastičnog ostvarenja svihvremena, pripreman je filmovima sasvim drugačijeg predznaka - nizom manje Ш više intimističkih ođnosno hermetičkih đela poput Tlumbullovog "Silent Running", Lucasovog "ТНХ 1138" ili pak Boormanovog "Zardoza". Paradoksalno, čini se da su za dalji razvoj naučnofantastičnog filma upravo ti brojni manje populami odnosno manje finansijski uspešni filmovi bili od daleko većeg značaja. Bez obzira, naime, što je "Star Wars" epopeja postavila nove standarde (estetske, žanrovske, vizuelne, finansijske...) u SF filmskoj industriji, ova space-opera, kao vrhunac u jednoj podvrsti žanra, рге je predstavljala slepu ulicu nego poziv za takmičenje (čast tu donekle spasava "Battlestar Galactica" iz 1978). Ako se, dakle, praktično više niko nije usudio đa svoje junake, u savršeno übedljivoj i zanimljivoj iluziji, šalje sa kraja na kraj poznatog svemira, uključivši ih pritom u događaje cpskih chmenzija (najsvežiji primer do čega neoprezno i neodgovomo posezanje za tom temom može da dovede jeste Emmerichov "Star Gate'), pregršt manje zahtevnih obrazaca naučne fantastike, kao što su susret sa vanzemaljcima (prijateljskim/neprijateljskim), planetama katastrofa (spoljašnja/ unutrašnja; prirodna/izazvana), veštačld oblici života (robot/android, kompjuter), invazija na Zemlju, čudovište, naučni eksperiment, putovanje kroz prostor ih vreme, istraživanje nepoznate planete, itd. nastavio je da predstavlja izazov za režisere i producente. U mnoštvu različitih naučnofantastičnih tema i motiva, svojom privlačnošču, istrajnošću i dugovečnošću, izdvaja se izazov spekulisanja na temu model društvene zajednice, Ijudske ili ne - bavljenje utopijom. Utopija kao vrsta filosofsko-književnog ogleda na temu ideal-

nog društvenog uređenja, obično smeltenog u daljinu, prostornu ili vremensku (prošlu/buduću), od svojih prapočetaka sadrži zametak koji će se proteklih vek i po razviti u plodnu granu jednog ođ najpopularnijih podžanrova modemog pripovedanja. Kako je idealno društvo obično i izrazito napredno u nauci i tehnologiji, naučna fantastika po mnogim svojim tačkama predstavlja logičan produžetak utopijskog mišljenja, isto kao što i utopija označava jedan od prirodnih aspekata naučne fantastike. Pritom se i ova specifična tema razvrstava na nekolike podvrste (utopija u užem smislu, antiutppija, distopija itđ...), od kojih su one sa negativnim predznakom posebno privlačne. Razumijivo je, dakk, što upravo utopijsld izazov čini orru neprekinutu nit SF ostvarenja koja se proteže od doba nemog fflma pa sve do danas - dela strogog u/anti/dis/topijskog usmerenja - Langov "Metropolis", Tiufoov "Farenheit 451", različite verzije "1984" ili pak pdjska "Sex missia" jesu dakle konstanta u različitim hcima naučnofantastičnih istraživanja Primeri Carpenterovog 'Escape from New York", Glaserovog filma 'The Running Man", odnosno Gilhamovog "Brazila" - jedne od najboljih varijacija na orvelovsku temu - svedoče o tome da se interesovanje za budućnost socijalne (dez)organizacije, naročito izraženo u deceniji koja kulminira sa "Star Wars" (pored filmova pomenutih na počeku teksta tu su još "Soylent Green", "Logans Run", 'RoUerball", 'Mad Мах") prenelo i па osamdesete godine. U poslednje vreme, međutim, sineasti kao da pomalo gube sluh za obuhvatne društvene opite; ipak, ako devedesete godine nisu donele veliku "čistu" utopiju, utopijska fikcija prisutna je i do današnjih dana, makar i u tragovima ("Wedlock", "Demolition Man"_.). Na kraju кгаjeva, usmerenost ka sprečavanju ostvarivanja po Ijude krajnje nepovoljne robotske utopije čini osnovu najvažnijeg SF filma tekuće decenije - 'Terminatora 2". Opet, bez obzira da li je socijalna organizacija središnja tema

"2001: A Space Odyssey" (1968) - Stanley Kubrick