Srpski književni glasnik

Закон РЕДА У ИСсториЈИ. 519

цес човечанства. Духовни живот човечанства не може се видети из једне религије, једне философије, литературе или науке ; цео човек са свима странама и правцима свега свог живота, само је у историји, у човечанству. Тако философска историја стоји према обичној историји, која се бави личностима и стварним докађајима, као алгебра према рачуници, као виша математика према нижој. Пошто та једна, велика целина само један корен има, то је она само један пут исстала, само један вут живи. Као што су се само један пут стекли сви повољни услови на земљи да постане човек, тако је човечанство само једно, само један пут живи, само један пут пролази кроз историју, те је и историја човечанства само једна и само је један пут почела. Као што је сваки поједини човек само један пут дете, тако се је само један пут дигло човечанство из природне дивљине на пут историје, само је један пут проживело фазу природног живота; само је један пут пронађена ватра, само су се један пут из првобитних слика развила писмена. Пошто је историја човечанства само једна, пошто човечанство у својој историји само један пут живи, то све што бива у историји човечанства бива само један пут. Бивајући све више само једна, цивилизација човечанства не постаје више поново у разним временима ц просторима. Пошто је цивилизација човечанства само једна и само један пут живи, то је све мање самосталног живота и чистог органског развитка код појединих цивилизованих народа; живот даљих цивилизација у историји све је даљи од почетка. Конци историје човечанства све су више испреплетани тако да се историја једног народа не може разумети без историје других народа, у прошлости и у садашњости. Ни један данашњи европски народ није прошао од природног живота до висине садашњег друштвеног живота; ни један није поново за себе откривао и проналазио ватру, оруђа, земљорад, писмена; ни један данашњи европски народ нема своју самониклу цивилизацију, него им је свима основ у класичкој и ан-