Gledišta

produkciju državno-administrativne strukture (ona bi se onda otuđila od društva i prestala da bude njegov stvarni opunomoćenik), već naprotiv, za materijalnu i društvenu pripremu sopstvene iikvidacije. Za razliku od startne (etatističke) etape, naša literatura je zabeležila da je Osnovnim zakonom o upravljanju državnim privrednim preduzećima i višim privrednim udruženjima od strane radnih kolektiva (27. jun 1950) označen početak „razvijenog početnog stanja” u izgradnji našeg socijalističkog sistema. Tada je u osnovi počela etapa izgradnje samoupravnog socijalističkog sistema i istovremeno je otvoren proces stvarne transformacije jugoslovenske državno-socijalističke svojine u nesvojinsku instituciju. Tako se pod poznatim nazivom „drustvena svojina” na sredstvima za proizvodnju postepeno razvijala jedna nesvojinska društveno-ekonomska sadržina koja je našim Ustavom od 1963. ovako definisana: „ . . . niko nema pravo svojine na društvena sredstva za proizvodnju, niko ni društveno-politička zajednica, ni radna organizacija, ni pojedini radni čovek ne može ni po kojem pravnosvojinskom osnovu (podv. D.D.) prisvajati proizvod društvenog rada, ni upravljati i raspolagati društvenim sredstvima za proizvodnju i rad, niti samovoljno određivati uslove raspodele” 1 )Izričito se, dakle, kaže da niko ni država, ni društvenopolitičke zajednice, ni radne zajednice, ni pojedinci u odnosu na sredstva za proizvodnju i proizvode rada ne može imati nikakva prava po osnovu svojine. Našim Ustavom od 1963. godine označen je početak jedne nove epohe u razvitku socijalističkih odnosa u nas u kojoj de sredstva za proizvodnju biti samo „p u k a oruđa rada” ona, dakle, mogu biti samo materij alne pretpostavke proizvod n j e. Otuda i činjenica da je rad postao osnovna vrednost u izgradnji novih odnosa. Jedino, naime, rad sa sredstvima za proizvodnju daje proizvodačima pravo da učestvuju u upravljanju proizvodnjom. On istovremeno predstavlja ijedini osno v po kome se učestvuje u raspodeli stvorenog dohotka. Tačno je, inače, da je naš ustavni koncept društvene svojine označio jednu sadržinu koja se tek razvija i oformljuje. Stoji ipak činjenica da je ona u osnovi nesvojinska institucija, jer, po ustaraoj definiciji, ona isključuje svako svojinsko pravo na sredstvima za proizvodnju. Radnici postaju u sve većem stepenu stvarni i jedini gospodari uslova svoga rada, ali istovremeno nemaju nikakvo svojinsko pravo prema sredstvima za proizvodnju, jer im ona isključivo služe kao materijalne pretpostavke za proizvodnju (egzistenciju), i ništa vise. U tom smi-

*) Ustav SFRJT, Službeni list, 1963, II izd., str. 33.

360

DR DRAGOUUB DRAGISIĆ