Gledišta, 01. 03. 1968., str. 20

ne čoveka. Ali, dalje, ona to prisvajanje ne poistovećuje sa jednostavnim opredmećivanjem prirode od strane proizvođača (kad je on čini svojom), već je svojina prvenstveno shvaćena kao odgovarajući društveni odnos povodom prisvajanja prirode i posedovanja njenih opredmećenih delova. Dakle, odnos između čoveka i stvari (prirode), kao fizičko iskorišćavanje i posedovanje stvari od strane čoveka, može biti različit, ali je u suštini kao odnos nepromenljiv: „bilo da čovek podigne ruku da obere plod ili da najsloženijim metodama hemije i fizike preobražava i savlađuje najsloženije delove prirode”. Međutim, društveni odnosi koji se konstituišu povodom korišćenja i posedovanja opredmećene prirode (suštinska strana svojine) predstavljaju stalno promenljivu komponentu svojine, jer po svom karakteru i strukturi ona zavisi od razvitka proizvodnih snaga. Ostavljajući po strand problem lične svojine (koja se odnosi na predmete lične potrošnje), ostaje da se sada podsetimo; kako su izgledale glavne etape u razvitku privatne svojine nad sredstvima za proizvodnju. Specifikum robovlasničke privatne svojine u osnovi čini to što su proizvođači bili predmet (objekt) svojine. Za feudalnu svojinu je, pak, karakteristična vezanost i zavisnost čoveka i njegovog rada za privatnu (feudalnu) svojinu zemlje. A suština kapitalističke privatne svojine sastoji se u tome što su proizvođači kao formalno-pravno slobodne ličnosti ekonomski prinuđeni da sa vlasnicima sredstava za proizvodnju zasnuju najamni (eksploatatorski) odnos. Dakle, robovski položaj proizvođača u robovlasništvu i, kasnije, kmetska vezanost proizvođača za zemlju prevaziđeni su novim uslovima u kojima radnik kao formalno-pravno slobodna ličnost, zbog ekonomske prinude, počinje da prodaje svoju radnu snagu i time postaje roba. Na osnovu izloženog, sasvim jasno proizlazi sledede. Čovek kao proizvođač (pa utoliko i kao ličnost) bio je predmet (objekt) svojine samo u određenim društveno-istorijskim uslovima. Ti su uslovi definitivno prevaziđeni dolaskom buržoazije na istorijsku pozornicu, jer je sloboda ličnosti bila osnov njene ekonomske i političke doktrine. Proizvođač ponovo postaje „svoja svojina” postaje svoj i time Slobodan. Ali to je formalno-pravni uslov egzistencije lienost i, koji ne p r e d is t a v 1 j a nl'kalkvo posedovanje n dti prisvajanje po definieiji svojine, pa je utoliko i pogrešno reći da u tim uslovima postoji „privatno vlasništvo radne snage”. Najzad, formalno-pravna sloboda ličnosti proizvođača u različitim društvenim uslovima ima različitu društveno-ekonomsku sadržinu i značenje. Za kapitalizam ona je predstavljala nužnu pretpostav-

366

DR DRAGOUUB DRAGIŠIC