Gledišta

ma, nego je ćesto taktički potez da privuku šire slojeve radi zadobijanja parlamentame većine. U odustajanju od nekih socijalističkih zahteva daIje su otišle socijaldemokratske partije u zemljama gde ne postoje ili su slabe komunističke partije. ~U Saveznoj Republici Nemačkoj, Velikoj Britaniji i nordijskim zemljama socijalisti nemaju potrebe da na tome insistiraju (tj. na svom socijalističkom karaktem V. G.); jer oni su to, može se reći, po prirodi ili istoriji (koja daje osećanje .prirodnog’). U odsustvu munističkih partija to niko i ne spori... Naprotiv, u Francuskoj i Italiji konkurencija komunističkih partija tera socijaldemokratske partije da se više etiketiraju socijalističkim. (str. 91). Karakteristika dmgog krila političkih partija radničke klase, komunističkih partija, od njihovog nastanka do početka šezdesetih godina, jeste odbijanje da se integrišu u postojeći kapitalistički poredak. Od početka šezdesetih godina komunističke partije u Zapadnoj Evropi postepeno zauzimaju manje neprijateljski stav prema kapitalističkom sistemu, i to pod uticajem evolucije komunističkih partija u socijalističkim zemljama, prvenstveno KP SSSR, i pod uticajem sopstvenog članstva koje ~želi direktnije i efikasnije da sarađuje u transformaciji zapadnog dmštva” (str. Il 8). Prihvatanje ideje mirne revolucije i miraog prelaska u socijalizam je, ističe Diverže, „privlačno jer dozvoljava da se pomire nade za socijalističkim društvom i odustajanje od nasilnih metoda u razvijenim zemIjama. Ostaje da se vidi da li je to primenljivo” (str. 120). Pošto je u prvom delu ove knjige data slika, bolje reći skica, tendencija i strujanja u političkim partijama razvijenih kapitalističkih zemalja, dmgi deo rada posvećen je detaljnoj analizi partijskog sistema u Francuskoj. U objašnjenju veoma duge i bume parlamentarne istorije Francuske, od velike buržoaske revolucije do danas. susrećemo u osnovi dve teorije; po

jednoj, koju zastupaju istaknuti teoretičari Fransoa Gogel (Francois Goguel) i Rene Remon (Rene Remond), na vlasti su se stalno smenjivale partije desnice (one koje hoće održanje postojećeg sistema) i partije levice (one koje žele njegovu transformaciju), dok su, po mišljenju autora ,(Demokratije bez naroda”, koje nam se čini prihvatljivijim, u Francuskoj najčešće vladale partije centra, pod kojim on podrazumeva umerene tendencije na levici i desnici. Po ovom shvatanju, koje je Diverže razvio još ranije, 2 ekstremna krila levice i desnice bila su u najdužem periodu francuske parlamentame istorije odsečena od vlasti. Skoro stalnu vladavinu koalicija umerenih partija levice i desnice (tj. centra) autor smatra originalnom karakteristikom francuskog političkog života koja je imala dalekosežne posledice. Stalne koalicije i suptilna parlamentama igra i kombinacije partija centra onemogućuju biračima svaki stvami izbor između jasno definisanih programa ili ideologija. Neodređenost i fluidnost programa partija centra, a time i izborne platforme njihovih kandidata, posledica je imperativa da u složenoj parlamentamoj igri oko formiranja vlada što manje budu sputane nekim čvrstim obavezama. Parlamentarai izbori za građane su stoga čista formalnost, jer za njihovu demokratičnost nisu ispunjeni uslovi ~da_ svaki kandidat izražava opciju, program, politiku i da ih ne napusti kada bude izabran" (str. 185). Ova dva uslova obezbeđena su, po autorovom mišljenju, samo u sistemima u kojima egzistiraju velike moderne partije. Ovakva situacija prouzrokovala je mali broj partijskog članstva u većini francuskih partija (izuzetak je KPF), koje daleko zaostaju od sličnih partija u drugim evropskim zemljama. U stvaranju velikih „narodnih partija” u Francuskoj autor vi di jedinu mogućnost za ukidanje i prevaziiaženje centrizma i uključivanje narodaudono; šenje političkih odluka. Izvesni

! ) Npr., u članku „L’ćternel Marais”. Revue francaise de sciences politiques", februar 1964.

6 7*