Gledišta

tvrdi: „Hegelova teorija države je korektna, jer ona korektno anaiizira zbiljsku državu njegove i naše epohe” (str. 75). U okviru razmatranja odnosa Hegela i Marksa, osim onoga što je opštepoznato, Weil tvrdi da su ~svi elementi Marksove misli-akcije prisutni kod Hegela” (str. 115). Marks, je, kaže on, primenio pojam negativiteta iz „Fenomenologije duha” na one strukture kojima se bavi „Filozofija prava”. Marks je priznao Hegelu tu zaslugu da korektno izražava krivu stvarnost, ali je otišao dalje od njega sa izvođenjem jedne teorije tehnike revolucije koja podrazumeva napuštanje svake teorije radi teorije, koja povezuje pohtiku i ekonomiju i u proletarijatu vidi onu snagu dmštva koja će doneti oslobođenje čoveka u stvamosti, a ne samo u mišljenju. Kao i Hegel, i Marks je znao da su Ijudski odnosi još izloženi strastima, slučajnosti, sili, i da borba za pomirenje uma i stvamosti još traje. Veil postavlja hipotezu da se osnove učenja o oslobođenju otuđenog čoveka nalaze u potpunosti kod Hegela i, dalje, da se razlike između Marksove „Kritike Hegelove filozofije državnog prava” i ~U-voda voda u kritiku Hegelove filozofije prava” mogu protmnačiti pre Marksovim studiranjem teorije društva u „Filozofiji prava” nego li njegovim kontaktom i poznavanjem prilika pariskih radnika. Ova hipoteza, uprkos tome što je mnogi marksistički interpretatori ne bi prihvatili, može biti povod za plodan dijalog i pokušaj jedne interpretacije odnosa Hegela i Marksa koja bi bila malo drakčija od one otrcane da je Marks Hegela „postavio s glave na noge”. U toj reinterpretaciji Hegela, zajedno sa studijom J. Ritera „Hegel i francuska revolucija” (u kojoj se brani teza da je Hegel od Tibingenskog perioda pa sve do svoje smrti bio filozof revolucije), knjiga Erika Veila doprinosi uvođenju in medias res Hegelove političke filozofije. petar žlvadlnović

karl manhajm

IDEOLOGIJA I UTOPIJA nolit, beograd, 1967.

Manhajm, rodonačelnik sociologije saznanja, stavlja sebi u zadatak da u ovoj knjizi ispita kako mišljenje stvarno funkcioniše u javnom životu, kao i zavisnost mišljenja od egzistencijalnih uslova. Prvo poglavlje knjige predstavlja uvod u problem odnosa koji će se ispitivati i zato se polazi od pristupa sociologije saznanja, za koji je karakteristično: prvo, da se ne polazi od individualnog mišljenja, jer individua samo učestvuje u razvijanju onoga što su drugi pre nje mislili, već od mišljenja shvaćenog u konkretnoj povezanosti društveno-istorijske situacije; i drugo, da se ne odvaja mišIjenje od delanja, već da se posmatra u svoj njegovoj životnoj povezanosti sa kolektivnim delovanjem. Stav sociologije saznanja o društvenoj i aktivističkoj ukorenjenosti mišljenja nastaje onda kada se primećuje da u mišljenju preovladava nesaglasnost, kada postoje mnogostruka divergentna određenja, pa i pogledi na svet. Mnogostrukost pravaca mišljenja postaje problem u procesu razaranja društvene stabilnosti, ili konkretnije: u vreme übrzanja društvene pokretljivosti, opšte demokratizacije društva, sloma duhovnog monopola crkve, i pojave slobodne inteligencije. Ova situacija dovodi u sumnju „verovanje u jedinstvo i večitu prirodu mišljenja” i uslovljava u osnovi nove načine mišljenja. U drugom poglavlju, koji nosi naslov „Ideologija i utopija”, Manhajm započinje objašnjenje pojma ideologije. On prvo razlikuje p ar t ik ularni pojam ideologije pod kojim podrazumeva „više ili manje svesno prikrivanje nekog činjeničnog stanja ... od svesne laži pa do upola sve-

1773